DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ)
şiirler
Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi (d. 1050/1640 - ö. 1122/1710)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi'nin şiirlerini ihtiva eden eser. Tezkirelerin övgüyle bahsettiği isimlerden biri olan Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi şiirde Abdî mahlasını kullanmıştır. 18. yüzyıl tezkire yazarı Mehmed Sâlim (ö. 1156/1743) "Nâzik-tabî‘at, hoş-sohbet, meşâyıh-ı kirâmın mahdûm-ı ercümendi, erbâb-ı irfânın bülendi bir zât-ı âlî-kadr-i şîrîn-edâ ve bir sebük-rûh-ı vücûd-ı bî-hem-tâ idi." cümlesiyle Abdî'den övgüyle bahsettikten sonra şu cümle ile müretteb bir divanı olduğunu belirtir: "Müretteb Dîvân-ı bülend-‘unvânı husûsâ metâli‘de be-gâyet ulüvv-i şânı var idi." (İnce, 2018: 318). 18. yüzyıl biyografi yazarlarından Şeyhî Mehmed (2018: 2727) ve İsmâil Beliğ (1999: 260) de  Abdî'nin "Dîvân-ı eş'ârı" olduğundan bahseder . Aynı bilgiyi Mehmed Sirâceddin(ö. 1325/1907) de aktarır (Arslan 2018: 85)

Biyografik kaynaklarda belirtildiği üzere Abdî'nin Dîvân-ı LugazDîvân-ı Metâli'  ve Dîvân-ı Nu'ût  isimli eserleri de bulunmaktadır. İçeriği her ne kadar farklı da olsa "Divan" isimlendirmesine sahip olan eserler Abdî'nin mürettep bir divan sahibi olduğu fikrine kuvvet vermiş olmalıdır. Abdî'nin tamamı kaside formundaki naatlardan oluşan Dîvân-ı Nu'ût'u (İslamoğlu 2003) bazı kaynaklar tarafından yanlış olarak Abdî'nin klasik tertibe uyan divanı olarak değerlendirilmiştir (Bayram 2022). 41 lugazı ihtiva eden Dîvân-ı Lugaz'ın bilinen tek nüshası vardır (Öztoprak 2007). Matlalardan oluştuğu anlaşılan Dîvân-ı Metâli' ise bugün için ele geçmemiş bir eserdir (Varol 2020: 1115). Bunların dışında Abdî'nin klasik tertibe uyan divan boyutunda bir eseri şimdilik tespit edilememiştir. 

Bazı kaynaklar tarafından (Bayram 2000: VIII; İslamoğlu 2003: 23-24) Abdî'ye ait olduğu iddia edilen  Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar Bölümü 2063 numaradaki "Dîvân-ı Abdî" başlıklı yazma eser, mürettep bir divan görünümündedir. Ancak bu eserdeki mahlasların 'Iydî olduğu açıkça görülmektedir. Eser yanlış olarak Abdî'ye atfedilmiştir. Bu eser 19. yüzyıl şairi 'Iydî'ye aittir (Oktay 2011: 9). 

Abdî'nin üslubuna uyan ve biyografi kaynaklarının aktardığı örnek beyitlerle örtüşen şiirlere tek bir yazmada rastlanır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537 numaralı yazmada Abdî'nin şiirleri bulunmaktadır.  Dîvân-ı Şu'arâ başlığını taşıyan yazma eserde farklı şairlerin divançe boyutundaki manzumeleri yer alır. Yazmadaki 151b-156a yaprakları arasındaki 6. bölümde Abdî'ye ait 1 kaside, 26 gazel, 3 rubâî, 6 muamma, 1 müfred ve 1 tarih manzumesi bulunur. Gazeller alfabe sırasına göre dizilmiştir ve ğayn harfi dışındaki bütün harflerden birer tane olacak şekilde söylenmiştir. Şiirlerde aruzun başarılı bir şekilde uygulandığı görülür. 

En başta yer alan naat muhtevasına sahip "rûz u şeb" redifli kaside 44 beyit uzunluğundadır. 26 gazelin tamamı beşer beyitten oluşmaktadır. Gazeller genellikle klasik söyleyişe uygun şekilde kaleme alınmıştır. Bunun yanında dinî muhtevalı, özellikle naat mahiyetinde olanlarına da rastlanır. 

Abdî'nin divançesinde samimi ve sade bir üslubu tercih ettiği görülür. Kaynakların övgüyle bahsettiği söyleyiş güzelliği şiirlerde dikkati çekmektedir. 

Şairin biyografisi için bk. "Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-himmetzade

Eserden Örnekler


Gazel

Âsitânun ey şeh-i levlâk me’mendir bana

Hâk-i pâyun tûtiyâ-yı çeşm-i rûşendir bana


Hâdi-i râh-ı Hudâ ışkundur ey mahbûb-ı hak

Ârzû-yı gabrâ-yı dildâr düşmendir bana


Dûr düşmekdür kabûlden müşkil ey şâh-ı güzîn

Himmetünle yohsa her düşvâr ehvendir bana


Ârzûkâr-ı visâl iken derûn-ı sâffımız

Bâ’is-i hicrân olan bu nefs-i pür-fendir bana


Kim olur feryâd-res mahşerde benden Abdîye

Yâ Resûlallah şefâ’at yine sendendir bana (Dîvân-ı Şu'arâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537.  vr. 152b)

Kaynakça


Arslan, Mehmed (2018). Mehmed Sirâceddîn, Mecma‘-ı Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58597,mecma-i-suara-ve-tezkire-i-udeba-pdf.pdf?0. Erişim Tarihi: 09.10.2022.

Bayram, Ömer (2000). Himmetzade Abdi ve Gencine-i İ‘caz İsimli Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Fatih Üniversitesi.

Dîvân-ı Şu'arâ. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 05537.

İnce, Adnan (2018). Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57124,mirza-zade-mehmed-salim-tezkiretu39s-su39arapdf.pdf?0. Erişim Tarihi: 08.10.2022.

İslamoğlu, Abdulmecit (2003). Himmetzâde Abdullah (Abdî), Hayatı, Eserleri ve Dîvân-ı Nu‘ût’u. Yüksek Lisans Tezi. Ankara:  Ankara Üniversitesi.

İsmâil Belîğ (1999). Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübtedi’l-Eş‘âr (hzl. Abdulkerim Abdulkadiroğlu). Ankara: AKM Yay.

Oktay, Abidin (2011). ‘Iydî Baba Dîvânı, İnceleme, Metin ve Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.

Öztoprak, Nihat (2007). “Himmet-zâde Abdî’nin Dîvân-ı Lugazı”. Essays in Memory of Hazel E. Heughan, Hazel E. Heughan Educational Trust Publication: 145-177.

Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyi‘u’l-Fuzalâ 1-4. (hzl. Ramazan Ekinci). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Varol, Yunus Emre (2020). "XVII. Yüzyıl Mutasavvıf Şâirlerinden Himmet-zâde Abdî Efendi’ye Nispet Edilen Bir Eser: Şerh-i Dîbâce-i Bahâristân-ı Câmî". Cemal Aksu Armağanı. (edt. Müslüm Yılmaz ve Ayşe Aksu). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. 1097-1153.

Atıf Bilgileri


Belenkuyu, Bekir. "DÎVÂN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE ŞEYH ABDULLÂH EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-abdi-himmet-zade-seyh-abdullah-efendi. [Erişim Tarihi: 16 Mayıs 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 NA'T-I RESÛLÜ'S-SAKALEYN (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Yunus Emre Varol
Görüntüle
2 GENCÎNE-İ İ'CÂZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullâh Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
3 DÎVÂN-I LUGAZ (ABDÎ, HİMMET-ZÂDE) Abdî, Himmet-zâde, Şeyh Abdullâh Efendi Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
4 İLÂHİYYÂT (ABDÎ) Abdî, Himmet-zâde Şeyh Abdullah Efendi Araş. Gör. Yunus Emre Varol
Görüntüle
5 DÎVÂN (BEHCETÎ HÜSEYİN EFENDİ) Behcetî Hüseyin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
6 DÎVÂN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
7 FARSÇA DÎVÂNÇE (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Fasîh Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
8 BEHİŞT-ÂBÂD (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
9 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
10 MÜNŞE'AT (FASÎH, AHMED DEDE) Fasîh, Ahmed Dede Dr. Öğr. Üyesi GAMZE ÜNSAL TOPÇU
Görüntüle
11 DÎVÂN (FENÂYÎ, CENNET MEHMED EFENDİ) Fenâyî, Cennet Mehmed Efendi Prof. Dr. ABDULLAH AYDIN
Görüntüle
12 DÎVÂN (HİMMET/ABDÎ, BOLULU ŞEYH HİMMET EFENDİ) Himmet/Abdî, Bolulu Şeyh Himmet Efendi Araş. Gör. Emrah Baş
Görüntüle
13 DÎVÂN (KÂ'İMÎ) Kâ'imî, Hasan Efendi Araş. Gör. Elma Dervisbegovic
Görüntüle
14 TUHFE-İ NÂTIK (NÂTIK/NÂTIKÎ, CELÎLî-ZÂDE) Nâtık/Nâtıkî, Edirneli Celilî-zâde ismail Aksoyak
Görüntüle