Ebûbekir Râtib Efendi (d. ?/? - ö. 1214/1799) tarafından kaleme alınan sefâret-nâme türündeki eser. 1791 tarihinde Avusturya ile imzalanan Ziştovi Antlaşması neticesinde, tarafların birbirine elçi göndermeleri kararlaştırıldığından Râtib Efendi, III. Selim tarafından 11 Muharrem 1206/10 Eylül 1791 tarihinde orta elçilik payesiyle Viyana’ya görevlendirilmiştir (Bilim 1990: 264). Nemçe Sefâret-nâmesi, klasik sefâret-nâme türünün şekil ve muhteva özelliklerini taşımakla birlikte, bir Osmanlı bürokratının Avrupa karşısındaki izlenimlerini yansıtan ilk eserlerden biri olması açısından ayrı bir öneme sahiptir. Ayrıca sefirin eserde zaman zaman örf, âdet, gelenekler ile sosyal yaşantı ve zihniyet açısından yaptığı kıyaslamalar son derece önemlidir. Bunun yanında, henüz erken sayılabilecek bir tarihte Avusturya’daki bazı kurumlardan bahsetmiş olması da eseri Batılılaşma tarihimize ışık tutması açısından önemli kılmaktadır (Uçman 1999: 10-11).

Sefâret-nâme, muhteva bakımından dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Râtib, sefaret heyetiyle yola çıktıkları Şumnu’dan başlayarak uğradıkları yerleri, buralarda ne kadar kaldıklarını ve nasıl karşılandıklarını, hangi güzergâhı takip ettiklerini, yolların durumu ile yerleşim yerlerinin birbirine uzaklığını anlatmaktadır. İkinci bölümde, seyahatleri sırasında yakalandıkları sıtma hastalığından, Avusturya İmparatorluğu’ndaki ziyaret şekillerinden, rütbelerine göre elçilerle ilgili protokol kurallarından, Viyana’dan ve gördüğü öteki şehirlerden bahseder. Üçüncü bölümde, Avusturya’daki önemli bina ve kurumlardan, okullardan, özellikle Osmanlı Devleti’nde istihdam edilecek tercümanların yetiştirildiği Şark Akademisi’nden söz eder. Ayrıca katıldığı bale, opera, tiyatro, karnaval vb. gösterilerle dans çeşitlerinden de söz eder. Son bölümde ise III. Selim’in mektubunu II. Leopold’e nasıl verdiğini ayrıntılı olarak anlatmış ve heyetin İstanbul’a dönüşü ile eserini bitirmiştir (Arıkan 1994: 278). Mensur olarak kaleme alınan Sefâret-nâme'de Türkçe ve Farsça manzum parçalara da yer verilmiştir. Eser dil ve üslup açısından son derece sade ve anlaşılırdır.

Unat, Sefâret-nâme’nin üç nüshası olduğunu belirtmektedir (1992: 162). Ancak daha sonra yapılan çalışmalarda eserin İstanbul Üniversitesi Tarih Yazmaları nr. 6096 ve nr. 9596’da kayıtlı iki nüshası bulunduğu ortaya çıkmıştır (Arıkan 1994: 278; Uçman 1999: 18). Diğer belirtilen kayıtlar ya söz konusu numarada bulunamamış (Bilim 1990: 261) ya da müellifin diğer eseri ile karıştırılmıştır. Bunun dışında Topkapı Sarayı Arşivi, E. 6700/ 1-10 numaralarda elçinin yolculuk takrirleri bulunmakla birlikte, Flügel, Handschriften, II, 306’da ise Râtib Efendi’nin Avusturya Başbakanı ve vekiline gönderdiği mektuplarla onlardan gelen cevaplar yer almaktadır. Eserin İstanbul Üniversitesindeki TY 6096 numaralı nüshasından hareketle Abdullah Uçman tarafından bir kitap yayımlanmış (1999), Fatih Bayram tarafından da eser üzerine yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (2000).

Müellifin biyografisi için bk. “Râtib, Seyyid Ebû Bekir Râtib Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ratib-seyyid-ebu-bekir-ratib-efendi

Madde Yazarı: Doç. Dr. Türkan Polatcı Demirkol

Yayın Tarihi: 29/03/2022