Mirza Fethali Ahundzade’nin 1279/1862 yılında Farsça kaleme aldığı bir tenkit yazısı. Diğer adıyla Risâle-i İrâd olarak tanınan bu eser, Rıza-kulu Han Hidâyet’in yazdığı Ravzatü’s-Safâ-yı Nâsırî isimli tarih kitabı hakkındaki tenkit yazısıdır. Ahundzade’nin bu eseri kendisi ve Rıza-kulu Han arasında gerçekleşen hayalî diyaloglardan oluşur. Tenġid Risalesi, Ahundzade’nin nesirde kafiye geleneği hakkındaki düşüncelerini göstermesi açısından önemli bir eserdir.

Ahundzade, bu eseri Ravzatü’s-Safâ-yı Nâsırî tarih kitabında geçen Mərhum Xaqan Məhəmmə Şah Qacarın Herat Səfərində Quriyanın Mühasirəsinin Zikri başlığını verip bu başlık altındaki tarihî bir olayı okumaya başlar. Daha sonra, Rıza-kulu Han’ın metin içinde verdiği şiirine denk gelince, bu şiirin neden tarihî metinde olduğunu ona sorarak diyaloğu başlatır. Rıza-kulu Han ve Ahundzade, karşılıklı diyalogları boyunca tartışırlar.

Ahundzade, tarihî olayların anlatıldığı eserlerde araya manzum parçaların konulmasını uygun bulmaz. Bu manzum parçaların, tarihî olaylardan alakasız olduğunu, gereksiz söze neden olduğunu ifade eder. Rıza-kulu Han ise tarihî olaylar içerisinde yazdığı şiirlerin olması gerektiğini vurgular. Ahundzade, tarihî metinlerde manzum parçaların, şiirlerin, kafiyeli sözlerin ve secilerin bulunmasının doğru olmadığını, tarihî metinlerin açık ve anlaşılır olması gerektiği görüşünü diyalog boyunca savunur. Ona göre tarihçi yalnızca olan hadiseleri yazmalıdır. Yazara göre nesirde kafiye geleneğinin, secinin bulunması bize Araplardan kalmış bir gelenektir; ancak şimdi zaman nesirde kafiyeyi kaldırmanın, kafiye için gereksiz söz söylemenin, çoklu tekrarları kaldırmanın zamanıdır. Ahundzade, son olarak Avrupa’da bir yazar eser yazdığında, başka bir kişinin o eseri incelikle eleştirdiğini, üçüncü bir kişinin de bu eleştiriyle ilgili düşüncelerini söyleyerek katkıda bulunduğunu ve dolayısıyla eleştirinin oldukça önemli olduğunu vurgulayarak eserini bitirir.

Tenġid Risalesi, her ne kadar nesirdeki kafiyeyle ilgili görüşleri dile getirse de, yapı olarak diyaloglardan oluştuğu için tiyatro havasını anımsatır. Ahundzade’nin bu eserde kurgusal bir karakter yaratıp, kendini de bir karakter gibi ele alarak metne dahil etmesi ve tartışması, onun kendi fikirlerini tiyatro sahnesinde oynanan bir oyun gibi farklı bir tarzda sunduğunu gösterir. Ayrıca diyaloglar içinde deyimlerin, seslenme ünlemlerinin, samimi konuşmaların yer alması da bu havayı destekler gibidir.

Yazarın biyografisi için bk. "Mirza Fethali Ahundzade". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mirza-fethali-ahundzade