DÜRR-İ MEKNÛN (AHMED-İ BÎCȂN)
didaktik eser
Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib (d. ? - ö. 870/1466’ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed-i Bîcân'ın kaleme aldığı ansiklopedik nitelikli eser. Öğretici ve bilgilendirici özelliğiyle sanat endişesinden uzak (Uzun 1995:259), sade ve anlaşılır bir nesir diline sahip olan Dürr-i Meknûn'un, yazara ait olmadığını düşünen araştırmacılar mevcuttur. Carlos Grenier (2018), metin üzerinde muhteva, dil ve kaynak bakımından yaptığı karşılaştırma sonucunda kitabın, ismi Ahmed olan meçhul bir yazara ait olduğunu belirtmiştir (2021:77). M. Bilal Yamak da Grenier’in tespitlerine ilaveten eserin tasavvufî muhtevasında farklı tavırların görüldüğüne değinmiştir (2021: 76-77).

Âmil Çelebioğlu, yazarın eserlerinin telif değil, tercüme ve derleme niteliğinde olduğunu söylese de (1989: 50), kitapta verilen bilgilerin kaynaklarının belirtilmiş olması, ayrıca yazarın “ilmümüz irdükce ilhâm-ı ilâhî keşf oldukca beyân olına” (Yazıcı-zâde Ahmed-i Bîcân, vr. 4b-5a) ifadesi, Dürr-i Meknûn’un telif ve özgün bir eser olabileceğini göstermektedir. Bazı kütüphanelerde içerik benzerliği sebebiyle yazarın Acâyibü’l-Mahlûkât’ıyla karıştırılan (Kut 1988:316) Dürr-i Meknûn, 15. yüzyılda insanların dünyayı ve evreni nasıl algıladıklarını göstermektedir. Risale, dünyanın yaratılışı, yeryüzünün ve gökyüzünün özellikleri, bazı peygamberlerin kıssaları, kıyamet alâmetleri gibi konuların ayetlerden, hadislerden, hikâyelerden yararlanılarak ele alındığı 18 bölümden oluşmaktadır. Cennet, cehennem ve kıyamet gününe ait tasvirlerden geçmiş dönemlerin medeniyetlerine ait bilgilere, gökyüzündeki yıldızlarla bunların özelliklerinden yeryüzündeki dağlar, nehirler, adalar ve buralarda yaşayan kimi yarı insan yarı hayvan olan canlılara kadar türlü bilgileri içeren kitapta coğrafyaya ve kozmografyaya dair bilgiler oldukça geniş yer tutmaktadır. Kısa, devrik ve etkili cümle yapısıyla özellikle Türk nesir tarihi çalışmaları için değerli bir kaynak olan Dürr-i Meknûn'un Millî Kütüphane ile Topkapı Sarayı Müzesi, Süleymaniye, Nuruosmaniye gibi farklı kütüphanelerde birçok nüshası bulunmaktadır (Demirtaş 2009: 9).

Dürr-i Meknûn'un müellifi olarak Muhyiddîn-i Arabî’yi gösteren Şevket Gürel, metni sadeleştirerek Türkiye Türkçesine aktarmıştır (1982). Necdet Sakaoğlu da benzer nitelikte hazırladığı çalışmasını, giriş bölümündeki açıklamalara ilaveten küçük bir sözlük ile âyet, hadis ve diğer Arapça ibarelerin açıklandığı notlar bölümüyle zenginleştirmiştir (1999). Ahmet Demirtaş'ın Dürr-i Meknûn üzerine hazırladığı doktora tezi (2003) kitap olarak yayımlanmıştır (2009). Laban Kaptein'in yayını inceleme ve Arap harfli tenkitli metinden oluşmaktadır (2007). Ayrıca eserin dil özelliklerinin incelendiği bir de makale yayımlanmıştır (Şimşek Umaç 2021). Hanifi Vural'ın tanıtma niteliğindeki makalesi ise Sakaoğlu’nun yayınına eleştirel bir yaklaşımla kaleme alınmıştır (2010).

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-bicn-ahmedi-bican-yazicioglu 

Eserden Örnekler


Dürr-i Meknûn'dan

Bâb-ı Sânî: Yirleri ve yirlerde olan acâyibi ve mahlûkâtı ve cehennemi beyân eyler. Hak sübhânehû ve te'âlâ arşı ve kürsi ve levhi ve kalemi ve gökleri, ne kim var halk eyledi. Bu yirleri yaratdı, biribiri altında, mutabbak ve müdevver yine içi tolu mahlûkât. Ol vakt kim Hak te'âlâ ol taşa heybet nazarın itdi, taş eridi, su oldı Hakkuñ heybetinden. Dahı çalkandı ve köpüklendi. Ol köpük Hakkun emriyile tondı.  (Demirtaş 2009: 107)

Kaynakça


Bursalı Mehmet Tahir Bey (1972). Osmanlı Müellifleri. C. 1. (hzl. A. F. Yavuz ve İ. Özen). İstanbul: Meral Yay.

Çelebioğlu, Âmil (1989). “Ahmed Bîcan”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: TDV Yay. 49-51.

Demirtaş, Ahmet (2003). Dürr-i Meknûn (İnceleme-Çevriyazı-Dizin-Tıpkıbasım). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.

Demirtaş, Ahmet (2009). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, Dürr-i Meknûn (İnceleme-Çevriyazı-Dizin- Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.

Grenier, Carlos (2018). “Reassessing the Authorship of the Dürr-i Meknun”. Archivum Ottomanicum, (35): 193-211.

Gürel, Şevket (hzl.) (1982). Muhyiddin-i Arabi, Dürr ü Meknun (İnci Dizileri). İstanbul: Esma Yay.

Kaptein, Laban (2007). Ahmed Bican Yazıcıoğlu, Dürr-i Meknûn. Kritische Edition mit Kommentar. ASCH: Herausgegeben im Selbstverlag.

Koçak, Aynur (2013). “Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan’ın Kalemiyle Osmanlı Düşüncesinde İnsan Tasavvurları”. Uluslararası Gelibolu Sempozyumu, Çanakkale, Türkiye, 9 - 11 Mayıs. 305-316.

Kut, Günay (1988). “Acâibü’l-Mahlûkât”. İslâm Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: TDV Yay. 315-317. 

Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî (Osmanlı Ünlüleri). C. 1. (hzl.: N. Akbayar ve S. A. Kahraman). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Özkan, Ferudun Hakan (2012). “Ahmed-i Bîcân’ın Nesir Üslûbuna Dair Tespitler”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (12): 127-145.

Sakaoğlu, Necdet (1999). Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan, Dürr-i Meknûn (Saklı İnciler). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Şimşek Umaç, Zeynep (2021). “XV. Yüzyılın Ansiklopedisi Dürr-i Meknun ve Dili Üzerine Bir İnceleme”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (3): 13-31.

Uzun, Mustafa İsmet (1995). “Envârü’l-Âşıkîn”. İslâm Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yay. 258-260.

Vural, Hanifi (2010). “Yazıcızade Ahmed Bîcan’ın Dürr-i Meknûn Adlı Eseri Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, (56): 127-134. 

Yamak, Mehmet Bilal (2021). Yazıcızâde Kardeşlerin Tasavvufi Görüşleri ve Osmanlı’ya Tesirleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Yazıcı-zâde Ahmed-i Bîcân. Dürr-i Meknûn. Süleymaniye Kütüphanesi. Pertevniyal. Nu. 456.

Atıf Bilgileri


DEMİRTAŞ, Ahmet. "DÜRR-İ MEKNÛN (AHMED-İ BÎCȂN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/durr-i-meknun-ahmed-i-bic%C8%83n. [Erişim Tarihi: 04 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 ENVÂRÜ’L-ÂŞIKÎN (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
2 ACÂYİBÜ’L-MAHLÛKÂT (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 BOSTÂNÜ’L-HAKÂYIK (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi abdullah uğur
Görüntüle
4 CEVÂHİR-NÂME (AHMED-İ BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 RÛHÜ’L-ERVÂH (AHMED-İ BÎCȂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed-i Bîcân, Şeyh Ahmed-i Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
6 KİTÂBÜ’L-MÜNTEHÂ EL-MÜŞTEHÂ ALE’L-FÜSÛS (AHMED BÎCÂN) Ahmed-i Bîcân, Ahmed Bîcân, Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân, Şeyh Ahmed Bîcân Efendi bin Sâlih Efendi, Ahmed İbnü’l-Kâtib Dr. Mehmet Bilal Yamak
Görüntüle
7 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
9 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
10 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
11 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
12 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
13 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
14 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
16 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle