Namık Kemal’in Magosa’daki sürgün döneminde yazdığı üç perdelik tiyatro. Eserin bir dönem eleştirisine dayanan konusu çocuklara evlenecekleri kişiyi seçme hakkının verilmemesidir. Anne babanın menfaatleri doğrultusunda yapılan seçim hem çocukları hem de aileyi bir faciaya sürükler. Tiyatro ilk kez 1873’te sansür nedeniyle isimsiz olarak yayımlanır, Ocak 1874’te Osmanlı Tiyatrosu’nda yazarı bildirilmeden sahnelenir.

Birinci perde henüz on dört yaşında olan Şefika’nın on dokuz yaşındaki tıp öğrencisi Ata Bey’e sevdalanmasıyla başlar. Küçük yaşta öksüz kalan Ata’yı akrabası Halil Bey yanına almış ve çocuk evin küçük kızı Şefika ile büyümüştür. Belli bir yaşa geldikleri için sık sık bir araya gelemezler. Ata Bey yatılı mektepte okur, izinli olduğu günlerde konağa gelir. Şefika ona bu yaşta sevmeyi nereden bileceksin diyenlere aldırış etmez; Ata Bey’in konağa gelişi için gün sayar, geceleri uyuyamaz. Ata Bey’in evde kaldığı bir günün sabahında Şefika, Ata Bey’in kendisine karşı hislerini öğrenmek ister. Tesadüfi bir karşılaşma izlenimi verilerek başlattığı konuşma sonucunda Ata Bey’in de kendisine karşı derin bir sevgi beslediğini anlar. Bu sırada baba Halil Bey’in yaklaşmakta olduğunu gören çocuklar ellerine bir dergi alırlar. Halil Bey, Ata Bey’den “Muhabbet” makalesini okumasını ister. Halil Bey bir süre sonra yanlarından ayrılır. Şefika’nın kalbinde gizlediği fakat dile getiremediği duygular, Ata Bey’in muhabbet (sevgi) üzerine söyledikleriyle netlik kazanır. Şefika bu ilişkiyi ailesinden gizleme ihtiyacı hissettiğinden mutluluğun yanı sıra tereddüt içindedir. İkinci perdenin başlangıcında Tahire Hanım ile Halil Bey kızları Şefika’nın evlendirilmesi üzerine konuşmaktadırlar. Zengin bir paşa, Şefika’ya taliptir. Tahire Hanım bu adaya olumlu yaklaşırken Halil Bey, Şefika’nın gönlünde başka biri olduğunu düşünür. Şefika’nın evlenmek istemediğini dile getirişi, babasına mahzun mahzun bakışı ve günden güne zayıflaması Halil Bey’in şüphelerini arttırır, aklına Ata Bey’den başkası gelmez. Tahire Hanım’ın ısrarlarına rağmen kızının gönlünden geçeni öğrenmek ister. Şefika, ebeveynlerinin yanına çağrılır fakat Ata Bey’i kardeşi gibi gördüğünü söyler. Kısa bir süre sonra sadece annesiyle konuşan Şefika, Ata Bey’e olan sevgisinden annesine bahseder, paşayla evlenmek istemediğini belirtir. Tahire Hanım, Halil Bey’in borcu olduğunu ve bu borcun paşa tarafından kapatılacağını dile getirerek Şefika’yı ikna eder. Şefika başka bir çaresi olmadığını anlayınca Ata Bey’in nikahtan haberdar edilmemesi şartıyla paşayla evlenmeye razı olur. Ata Bey ise girdiği sınavda büyük bir başarı elde ederek Şefika’nın yanına gelir, ayrı kalmaları için bir sebep kalmadığını söyler. Düğümün nihayete erdiği son perdede, sahnede Hekim ve komşu Şerife Hanım vardır. İkisi arasında geçen konuşmadan Şefika’nın ağır bir verem hastalığı geçirdiği öğrenilir, doktora göre çareler tükenmiştir. Uyuduğu sanılan Şefika, son anlarını yaşadığını duyar, ailesine hissettirmemeye çalışır. Hasta yatağında ölümün yanı sıra Ata Bey’i düşünür. Eve gelen Ata Bey, Halil Bey’den olan biteni öğrenince Şefika’nın sevdadan vereme yakalandığını anlar. Evin cariyesi Tabende’nin eline bir reçete sıkıştırır ve Şefika’nın yanından ayrılmaz. Reçetedeki ilaç aslında Ata Bey’in sonunu getirecek zehirdir. Ata Bey, Şefika’yla konuşur, ona sarılır, sonrasında zehri içer. Kısa bir süre sonra Şefika da Ata Bey’e sarılarak son nefesini verir. Halil Bey kızının nabzını yoklar, Tahire Hanım’a söylenir fakat iş işten geçmiştir. Perde Tahire Hanım’ın Şefika’yı babasının borcunu kapatmak için şehit olarak değerlendirmesiyle kapanır.

Eserleriyle halkı eğitmeyi amaçlayan Namık Kemal’in Zavallı Çocuk ile kadının eğitilmesi meselesine dikkat çektiği söylenebilir. Çoğu araştırmacı tarafından yazarın diğer tiyatrolarıyla kıyaslandığında daha zayıf bulunsa da on dokuzuncu asrın en çok işlenen konuları arasında yer alan vereme yakalanma hadisesinin Türk edebiyatındaki ilk örneği Zavallı Çocuk’tur. Bu etki ile Recaizade Mahmut Ekrem’in Vuslat’ı, Abdülhak Hâmid Tarhan’ın İçli Kız’ı yazdığı bilinir. Ayrıca romantik tiyatro anlayışıyla oluşturulan eserde Şefika, Alexandre Dumas’ın Kamelyalı Kadın romanındaki Marguerite’ye benzetilmiştir. Ata’nın intihar sahnesinin ise Victor Hugo’nun Hernani’si ile Shakespeare’nin Romeo ve Juliet’teki sahnelerle benzerliğine vurgu yapılmıştır.

Mustafa Nihat Özön, 1940’ta eserin yeni harflere aktarılmış ilk baskısını yapar, ikinci baskı tarihi 1947’dir. Latin harfleriyle üçüncü baskısı ise 1960’ta Kenan Akyüz'ün düzenlemesi ile yapılır.

Şairin biyografisi için bk. “Nâmık Kemal”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/namik-kemal