Mehmed İzzet’in, Molla Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ mesnevisini nazmen tercümesi. Eser tamamlanmamış olup sadece ilk cildine ulaşılabilmiştir. Mütercimin hattıyla olan metin iki sütun hâlinde tertip edilmiştir. İlk sütun eserin Farsça aslına yani Molla Câmî’ye ait beyitleri ihtiva ediyorken ikinci sütunda Mehmed İzzet Türkçe beyitlerini sıralamıştır. Metnin sonunda şair konunun devamının ikinci ciltte anlatıldığı söylemekteyse de böyle bir cilde tesadüf edilmemiştir. Metin yaklaşık 1200 beyitten oluşmaktadır. Şair, eseri “Kervânın kuyu başına gelip Yûsuf(a.s)’u kuyudan çıkarması ve âlemi tekrar onun güzelliğinin güneşi ile aydınlatması” başlığına sahip otuz dördüncü bölüme kadar Türkçeye aktarabilmiştir. Eserde telif olan kısımlar da yer almaktadır. İzzet Paşa, hikâyede Câmî’nin eksik bıraktığını belirttiği bir bölüm için Farsça sekiz beyit ilave etmiş, bunları da nazmen Türkçeye çevirmiştir. Bu bölümün başlığı “Hazret-i Yûsuf’un birâderleri kanlı gömleği Hazret-i Ya’kûb’a getirdikleridir” şeklindedir. Telif hüviyeti taşıyan bir başka bölüm ise “Kardeşlerinin Yûsuf (a.s.)a haset edip onu Ken’ân’dan uzaklaştırmaları” başlıklı bölümden hemen önce Mehmed İzzet’in söylediği 4 beyittir.

İzzet Paşanın Yûsuf u Züleyhâ Tercümesi aruzun hezec bahrinin mefâ’ilün/mefâ’ilün/fe’ûlün kalıbıyla yazılmıştır. Yani mütercim eserin aslındaki vezne sadık kalmıştır. Tercüme, besmeleden sonra, tevhidî özellik gösteren bir bölümle başlamakta, “münâcât, na’t, mi’râc ve medhiye” bölümlerinden sonra “sebeb-i te’lîf”e geçilmektedir. Şiirin faziletlerinden bahseden bölümü ise hikâyenin başladığı “âgâz-ı dâstân” takip etmektedir.

Metnin dikkat çekici noktalarından biri bir lügat yazarı da olan Mehmed İzzet’in zaman zaman bazı kelimelerin manalarını yazmanın kenarına not düşmüş olmasıdır. Birçok yerde vezin kusurlarına rastlanması, kimi zaman mütercimin bazı yerleri karalayıp düzeltmiş olması, bazı beyitlerin Farsçalarının karşısında tercümelerinin bulunmaması, kimi beyitlerin ise birkaç tercümesine yer verilmesi eserin bir müsvedde olduğunu göstermektedir.

Agâh Sırrı Levend, eserin aslına uygun olarak tercüme edildiğini ifade etmekte ve bir formasının basıldığını söylemekteyse de bu baskıya ulaşılamamıştır. Metnin müellif hattı tek nüshası Fatih Millet Kütüphanesi Ali Emirî Bölümü Manzum 1172 numarada kayıtlı olup 55 varaktan ibarettir.

Şairin biyografisi için bk.” İzzet, Mütercim İzzet Paşa”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-mutercim-izzet-pasa