YÛSUF U ZÜLEYHÂ / DÂSİTÂN-I YÛSUF ALEYHİ’S-SELÂM / KİTÂB-I YÛSUF (GARÎB)
âşıkane mesnevi
Garîbî, Garîb, Karîb (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Garîbî, Karîb ve daha çok da Garîb mahlasını kullanan şairin eseri. Mehtap Kaşkaya, Bosna Hersek nüshasının mikrofilmi üzerinden yaptığı çalışmada mesnevinin Nahîfî adlı bir şaire ait baştan, sondan eksik ve dil özelliklerinden dolayı 15. yüzyıla ait bir Yûsuf u Zelîhâ olduğunu ileri sürmüştür (2004: 3). Sibel Üst de aynı mikrofilme dayanarak hazırladığı çalışmada benzeri tespitlerde bulunmuştur (2007: 823). Ayşe Yıldız da Türk edebiyatında 15. yüzyılda kaleme alınan Yûsuf u Züleyhâ mesnevileri arasında Nahîfî’nin eserinden söz etmiştir (2013: 38). Burcu Karakaya, telif tarihi belli olmayan metnin dil, söz varlığı ve başka özelliklerinden hareketle 14. yüzyılda kaleme alındığını tahmin ettiğini  (2012b: 137), Kaşkaya ve Üst'ün çalışmalarında şairin mahlası olduğu ileri sürülen "nahîfî" kelimesinin mahlas olmadığını ve elindeki nüshaları bu çalışmalardakilerle karşılaştırarak mesnevinin Garîb mahlaslı şaire ait olduğunu belirtmiştir (2012b: 48-50). Nitekim Halide Dolu da “Müellifin adını şimdilik büyük bir ihtiyatla Garîb olarak kabul etmek zorundayız.” demiştir (1952: 435). 

Karakaya'nın belirttiğine göre Garîb'in mesnevisinin 2746 beyti aruz vezninin "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün", 176 beyti ise "mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün", "mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün" ve "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün" kalıplarından biriyle kaleme alınmış olup eser nüshalara göre farklı uzunluktadır. Karakaya'nın çalışmasında metin 2926 (2012b: 90, 59-60), Kudret Safa Gümüş'ünkinde ise 4402 beyittir (2014: 541). 

Mesnevide Doğu edebiyatlarında çokça işlenmiş olan “Yûsuf Peygamber’in hayatı”nı konu edilmiştir. Genel manada “ferdî” bir konu olarak nitelendirebilecek “Yûsuf Peygamber’in hayatı”, hem kaynakları hem de ele alındığı eserlerin mahiyeti bakımından iç içe geçmiş iki ayrı konudur. Bu konulardan biri “Yûsuf Peygamber’in babası ve kardeşleriyle olan ilişkisi”, ikincisi ise “Yûsuf Peygamber’in Züleyhâ ile olan aşk ilişkisi”dir. Bunlara ilave olarak Garîb’in eserinde, çoğu Yûsuf u Züleyhâ mesnevisinde yer almayan üçüncü bir konunun daha varlığı söz konusudur ki o da hikâyenin başında işlenen “Ya’kûb’un, kardeşi Âs ile olan ilişkisi”dir. Tevrat kaynaklı olan bu epizot, Türk edebiyatında tespit edilebilen Yûsuf u Züleyhâ konulu mesnevilerinin büyük çoğunluğunda bulunmayıp Garîb’inkiyle birlikte sadece Hamdullah Hamdî ve Taşlıcalı Yahyâ’nın mesnevilerinde mevcuttur (Karakaya 2012a: 152-153; Gökcan Türkdoğan 2008: 117). 

Garîb’in edebî kişiliğini eldeki tek eseri Yûsuf u Züleyhâ üzerinden değerlendiren M. Fatih Köksal (2013), şairin şiirlerinin aruz kullanımı ve nazım tekniği bakımından ciddî zafiyetler gösterdiğini belirtmiştir. Şiir tekniğindeki bu kusur ve acemiliklerin, çağının genel karakterinin şaire yansıması olarak da görülebileceğini kaydedip, Garîb’in eserde kullandığı dilin, süslü ve sanatlı söyleyişten uzak, sade olduğunu vurgulamıştır. Garîb'in belirgin anlatım özelliği olarak da atasözleri ve deyimlerle süslediği konuşma diline yer vermesini göstermiştir.

Eserin; "Ankara Milli Kütüphane, Bolu İl Halk Kütüphanesi, Mehmet Fatih Köksal Şahsi Kütüphanesi, Manisa İl Halk Kütüphanesi, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi, Fahri Bilge Şahsi Kütüphanesi (kayıp), Bosna Hersek Kütüphanesi, Özkul Çobanoğlu Şahsi Kütüphanesi, Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi"nde bulunan 13 nüshası tespit edilmiştir (Karakaya 2012a: 141-148; Gümüş 2014: 92-99). 

Yûsuf u Züleyhâ üzerine  Yüksel Sungur (1963) lisans tezi, Ali Yarıkkaya (2000), Mehtap Kaşkaya (2004), Burcu Karakaya (2012b) ve Kudret Safa Gümüş (2014) yüksek lisans tezi hazırlamıştır. Sibel Üst (2007) ve Burcu Karakaya (2012a) da eserle ilgili iki makale kaleme almıştır. 

Şairin biyografisi için bk. “Garîbî, Garîb, Karîb”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibi-garib-karib 

Eserden Örnekler


Der-Beyân-ı Sultân Yûsuf

Hak dîdârın görmek istersen hümâm

Aşk-ıla din es-salâtu ve's-selām

...

Zelihâ hâtûn-idi ol sultânun

İşit imdi hâlin aydam Zelhâ’nun


Bir ulu beg var-idi magrıbda işit

Şâh-ı Taymûs dirlerdi ana işit 


Atlanurdı bilesince yüz bin er

Bir ulu begdür illâ puta tapar 


Bir lâtîf kızı var-idi bil anun

Zelhâ-idi bilgil adı ol cânun  


Hüsn içinde şol kadar mahbûb-idi

Misli bulunmaz anun bir hûb-idi 


Söyleseydi sözi şeker bal-idi

Yüzi gökçek boyu selvi dal-idi


 Gözleriyle bir kezin baka-idi

Âlemi fitne ile yaka-idi 


Zelhâ bir gün atasınun dizine

Kodu başın uyku geldi gözine


Yatur-iken uykuda bir düş görür

Geldi bir sûret müzeyyen hoş görür 


Âşık oldu gönlüni virdi ana

Çün uyandı uykudan kaldı tana


Zelhâ uyandı turup âh eyledi

Atası n'oldun kızım dir söyledi 


Zelhâ atasına düşün söyledi

Bir sûret gördim ki beni hayrân eyledi 


Gönlimi aldı karârım kalmadı

Mecnûn oldım hîç mecâlim kalmadı


Atası aydur kızım sen katlangıl

Bile-idün cümle mâlım virem bil 


Derdine dermân ola-idi senün

Ne aceb sevdâya ugramış cânun 


Zelhâ ne ta'âm yidi ne hod uyur

Ol sûretin aşkına hayrân olur 


Gül yüzi sarardı anun la'li var

Dün ü güni ider-idi âh u zâr 


Bir yıldan Zelhâ yandı bu oda

Bir gice gördi yine cânlar fidâ


Âşıkını ma'şûkını gördi ol

Ne kişisin didi ana sordı ol 


Ol sûret dir bu beşâretdür sana 

Ben nebîyem Hak seni virdi bana (Gümüş 2014: 218-222)

Kaynakça


Dolu, Halide C. (1952). “‘Yûsuf Hikâyesi’ Hakkında Birkaç Söz ve Bazı Türkçe Nüshalar”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (IV): 419-445.

Dolu, Halide C. (1953). Menşe’inden Beri Yûsuf Hikâyesi ve Türk Edebiyatındaki Versiyonları. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Gümüş, Kudret Safa (2014). Garîb’in İbn-i Abbas’tan Rivâyet Edilen Yûsuf u Zelihâ Hikâyesi (İnceleme -Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi. 

Karakaya, Burcu (2012a). “Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı”. Türklük Bilimi Araştırmaları, (31): 129-168.

Karakaya, Burcu (2012b). Garîb’in Yûsuf u Züleyhâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.

Kaşkaya, Mehtap (2004). Yûsuf u Zelîhâ. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Koç, Munise (2018). Mazlûm, Yûsuf u Züleyhâ (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Köksal, M. Fatih (2013). “Garîbî, Garîb, Karîb”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibi-garib-karib [Erişim tarihi: 19.06.2022]

Sungur, Yüksel (1963). Müellifi Meçhul Dâsitân-ı Yûsuf Aleyhi’s-selâm Mesnevisi Üzerine Bir İnceleme. Bitirme Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Üst, Sibel (2007). "Nahîfî’nin Yûsuf u Zelîhâ Mesnevisi". Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2 (4): 823-957.

Yarıkkaya, Ali (2000). Meçhul Bir Şaire Ait Kitâb-ı Yûsuf Hikâyesinin Transkripsiyonlu Metni. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.

Yıldız, Ayşe (2013). Çâkerî, Yûsuf u Züleyhâ. Ankara: Hitabevi Yay.

Atıf Bilgileri


KOÇ, Munise. "YÛSUF U ZÜLEYHÂ / DÂSİTÂN-I YÛSUF ALEYHİ’S-SELÂM / KİTÂB-I YÛSUF (GARÎB)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusuf-u-zuleyha-dasitan-i-yusuf-aleyhi-s-selam-kitab-i-yusuf-garib. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
6 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle