Tâlibî Hasan Dede’nin Mesnevî-i Şerîf’in üçüncü cildi üzerine yazmış olduğu şerh. Eserin ismi müellif tarafıdan Yetîmü’ş-Şürûh (Atabek 2019: 53) şeklinde zikredilmiş olsa dahi metnin varlığından bahseden Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye ve Semâ-hâne-i Edeb’de eser için, “Şerh-i Mu’dilât-ı Mesnevî” adı kullanılmıştır (Odunkıran 2020: 1997; Genç 2018: 192; Erdem 2013: 133). Böylece eser, yalnızca müellifi tarafından Yetîmü’ş-Şürûh ismiyle zikredilmiş, tezkirelerde bu adla anılmamıştır. Mustafa Sâkıb Dede (ö. 1148/ 1735)’nin kullandığı söz konusu ismi, Esrâr Dede (ö. 1211/ 1797) ve Ali Enver (ö. 1336/ 1920)’in aynen tekrarlamaları bu durumu meydana getirmiştir.

373 varaktan müteşekkil olan metnin dibacesinde telif sebebi olarak, 1691 senesinde Selanik Mevlevihanesi’ne mesnevihan olarak görevlendirilen Tâlibî Dede’nin; kendisine intikal eden, içerisinde Mesnevî şerhleri yer alan bir sandıkta İsmâil Rüsûhî Dede (ö. 1041/ 1631) şerhinin üçüncü cildinin eksik olduğunu görüp bu cildi Şem’î (ö. 1009/ 1602’den sonra) ve Sürûrî (ö. 969/ 1562) şerhlerinden birisiyle tamamlamaya niyetlendiği, fakat bunu gerçekleştiremeyince 7 Zilhicce 1103 (1692) tarihinde üçüncü cildin şerhi üzerinde bizzat çalışmaya başladığı kayıtlıdır (Atabek 2019: 35). Şerh, genel olarak Mesnevî’nin, Mustafa Ağa Nüshası üzerinden yapılmış olup metinde geçen “bazı nüshada şöyle vaki olmuştur” ibarelerinden, çalışma esnasında başka nüshaların da görüldüğü anlaşılmaktadır (Atabek 2019: 34). Metinde, gerekli yerlerde Rüsûhî Dede’nin Câmi’ü’l-Âyât’ına başvurulduğu ve anlaşılması zor kısımlarda sözlüklerden faydalanıldığı zikredilmiştir. Eserde genel olarak, beyit beyit şerh metodu kullanılmış olup önce beyitlerin tercümesi yapılmış, ardından “ya’nî” ibaresiyle şerhe geçilmiştir (Atabek 2019: 35). Bazı beyitlerin şerhi uzun tutulurken bazılarında ise kısa izahlar yeterli görülmüştür (Atabek 2019: 36-37).

Metnin sonunda, “Temme’l-kitâbu yetîmü’ş-şürûh bi’inâyetillâhi’l-meliki’l-vehhâb fi’l-yevmi’r-rabi’i ve’l-‘ışrîne min rebî’il-evveli lisenei sitte mi’eti elfin” (Atabek 2019: 1335) ibaresiyle, eserin 24 Rebiüelvvel 1106 (1694) tarihinde tamamlandığı belirtilmektedir. Eserden bahseden söz konusu tezkirelerde ise şerhin tamamlanamadığı kayıtlıdır (Odunkıran 2020: 1997; Genç 2018: 192; Erdem 2013: 133). Bu tenakuzun sebebi, Arapça ibarede geçen ve eserin ismi olan “Yetîmü’ş-Şürûh” ifadesinin, metnin yarım kaldığı şeklinde anlaşılmış olup bilgi tekrarıyla diğer tezkirelere intikal etmesi olmalıdır. Nitekim, mezkûr kaynaklarda eser ismi olarak “Yetîmü’ş-Şürûh” değil, “Şerh-i Mu’dilât-ı Mesnevî” adının zikredilmesi de bu hususa muvafıktır.

Eserin tespit edilebilen tek nüshası müellif hattı olup metin üzerine, Fatih Atabek tarafından bir doktora tezi hazırlanmıştır (2019).

Müellifin biyografisi için bk. “Tâlibî, Şeyh Hasan Tâlibî Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/talibi-seyh-hasan-talibi-dede