Mehmed Rif‘at ile Kütahyalı Bedrî Paşa'nın tercüme eseri. “Temaşa” dizisinin 6. cüzü olarak yayımlanan ve orijinal adı La Consience olan oyunu mütercimler şu sözlerle tanıtırlar: “İşbu ‘Vicdan’ Alexandre Dumas’nın tiyatroları içinde en müntahap eseri olup asr-ı hazırın birinci edibi olan ‘Victor Hugo’ya intisap tarikiyle yazmış ve tiyatro sanatını hakkıyla göstermiş olduğu bir eser-i nefis olduğundan bilintihap tercüme olundu. ‘Vicdan’ esasen biri ‘Cinayet’, diğeri ‘Kefaret’ namıyla iki oyundan ibaret olup, gerek ayrı ayrı ve gerekse birlikte mütalâa ve temaşaları başka başka faydaları camidir”.

Eserin olay örgüsü şu şekildedir: Emniyet sandığı müfettişi Aldan’ın oğlu Frederic’le emniyet sandığı sorumlu memuru Robert’in kızı Charlotte birbirini sevmektedir. İki genç nişanlanır. Charlotte’un kardeşi Edouard, kumar dolayısıyla varını yoğunu kaybetmiş, ailesini fakirlik sınırına getirmiştir. Edouard ve ailenin kurtuluşu için tek çıkar yol kalmıştır. O da Edouard’ın, zengin sevgilisiyle evlenmesidir. Ama zengin sevgili onunla evlenmeyi kabul etmez. Bunun üzerine Edouard, babasının sorumlu olduğu emniyet sandığından yüklüce para çalarak borçlarını kapatır. Durum fark edilince Edouard şehri terk etmek zorunda kalır. (İlk “üç fasıl üç perde”den meydana gelen oyunun birinci kısmı “Cinayet” burada bitip, diğer “üç fasıl üç perde”den meydana gelen ikinci kısım “Kefaret” başlar.) Edouard, Mannheim’ı dört yıl önce terk etmiş, Başvekil’in oğlu Baron Karl’ın himmetiyle Başvekilin kâtibi olarak Münih’te çalışmaya başlamıştır. Bu yeni hayatta kendisini Edouard Stephane olarak tanıtmıştır. Bu sıralarda Başvekil’in yeğeni Kontes Sufi ile birbirine âşık olurlar. Bir gün Başvekil, oğlu Karl’ı Kontes Louise ile evlendirmek istediğini; ancak oğlunun bu evliliğe sıcak bakmadığını söyleyerek Edouard’dan Karl’ı bu evliliğe ikna etmesini ister. Edouard, Baron Karl’la konuştuğunda onun Louise’i değil, Sufi’yi sevdiğini öğrenir. Edouard da Sufi’yi sevmekle birlikte, kendisine Başvekil’in kâtibi olma ikbalini sağlayan dostuna karşı hain durumuna düşmemek için aşkını gizleyip Başvekil’e giderek oğlunun Louise ile değil Sufi ile evlenmek istediğini söyler. Hatta Başvekil’den bu evliliğe izin vermesini ister. Başvekil hem bu isteğe şiddetle karşı çıkar, hem de kendisine verdiği görevi yerine getiremediği için Edouard’ın istifa etmesini söyler. Edouard, istifa eder ve şehri terk etmek için hazırlanmaya başlar. Bu arada Başvekil, Edouard’ın gerçek kimliğini öğrenmiş, Edouard’ın istifasını istedikten sonra da onun kendisine olan sadakatini düşünerek yaptığından pişmanlık duymuştur. Bir vesileyle Sufi’yi sevdiği hâlde sırf dostu Baron Karl’ın Sufi ile evlenmesini sağlamak amacıyla sevgisini sakladığını da öğrenince, Edouard’a duyduğu sevgi ve saygı daha da artmıştır. Hem, oğlu Baron Karl’ın Sufi ile evlenmesine karşı çıkmasının sebebi, Sufi’nin aslında kendi kızı, dolayısıyla Karl’ın kardeşi olmasındandır. Edouard’ı çağırtarak istifasını istemekle hata ettiğini söyler. Ayrıca, görevini değiştirerek Emniyet-i Umumiye Sandığına birinci nazır tayin ettiğini ve Baron Stephane ünvanıyla meclis azası yaptığını müjdeler. Bu sırada Edouard’ın babası Robert girer ve baba oğul kucaklaşırlar. Son olarak Robert, oğlu Edouard’a dönerek, ona verilen bu görevin, işlediği suçun kefareti olduğunu söyler.

“Romantik tiyatro”nun bir örneği olarak kabul edilebilecek piyes, gerek vakanın seyri, gerek merak unsurları ve gerilim, gerekse sahne yapısının ustaca kurgulanmış olması yönüyle teknik bakımdan epey başarılıdır; ama bütün bunlardaki başarının mütercimlerden ziyade yazara ait olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Manastırlı Mehmed Rif'at'ın eserlerine dair bir doktora çalışması yapılmıştır (2001).

Mütercimlerin biyografisi için bk. “Manastırlı Mehmed Rifat”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-manastirli-mehmed  / “Bedri Paşa, Kütahyalı”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bedri-pasa-kutahyali