VEKÂYİ'-İ ALÎ PAŞA (KELÂMÎ-İ RÛMÎ, MEHMED)
vekâyi-nâme, şiirler
Kelâmî-i Rûmî, Mehmed (d. ? - ö.1012/1603'ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kelâmî-i Rûmî’nin, manzum-mensur karışık biçimli, tarihî ve edebî içerikli, telifî çerçeveli mecmua özelliği gösteren eseri. 1601-1603 tarihleri arasında Mısır valiliğine tayin edilen ve sert tabiatı sebebiyle “Yavuz” lakabıyla anılan Ali Paşa’nın, vazifesi esnasında kendisine sunulan şiirlerin derlenmesi isteğiyle kaleme alınmış olup manzumelerin yanı sıra mensur vekâyi, hikâye ve rivayetleri de içermektedir. 

Ali Paşa vazifesini sürdürürken Mısır’da tamamlanan eser iki bölümden meydana gelmektedir. İlk bölüm, Kelâmî tarafından manzum, mensur karışık biçimde telif edilmiştir. Hamdele, salvele, sahabe-i kirâma salât ve selâm, padişaha dua ve medhden sonra Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferinden başlayarak Ali Paşa’nın valiliğine kadar olan dönemde vilayetin idari durumunu anlatan Kelâmî, akabinde Ali Paşa’nın Mısır’daki icraatlarını kaydetmektedir. Paşa’nın karakter özelliklerinin yanı sıra eserde, idari ıslahatlar ve güvenliğe dair faaliyetler sayesinde önceki devirdeki idare zafiyetinin son buluşu çerçevesinde Paşa’nın şahsında şekillenen menkıbevî rivayetlere de yerilmiştir.

İkinci bölüm ise iki kısma ayrılmış durumdadır. İlk kısım, bir methiye mecmuası mahiyetinde olup Mısırlı şairlerin Ali Paşa’ya sundukları şiirleri içermektedir. İkinci kısım Kelâmî’ye ait olup şair burada, manzumelerin yanı sıra mensur parçalar da yazmıştır; bunların arasında dinî hikâyeler ve rivayetler de yer almaktadır. Ayrıca Sultan III. Mehmed’in, Silahdar Ali Paşa’yı Mısır’a beylerbeyi olarak tayinine dair hatt-ı hümayununun bu kısımda metne dahil edilmesi de dikkat çekicidir. Eserin bir başka özelliği ise Mısır’ın tabiati, mimarisi, mesire yerleri ile ilgili verdiği bilgilerdir. Nil Nehri ve taşkın zamanları ile alakalı âdetler ile bu vakitlerde tertiplenen eğlenceler, kayık seyirleri, Paşa’nın gemi vasıtasıyla Nil çevresinde tarımla uğraşan köyleri ve kutsal yerleri ziyaretleri, Çerkez askerî zümresinin bayram gelenekleri gibi bölge kültürüne dair parçaların yanı sıra eserin Süleymaniye nüshasında sekiz adet saray işi minyatür bulunmaktadır.

Eserde Kelâmî haricinde şiirleri yer alan elli beş şair şunlardır: Abdullah Efendi, Şeyh Altıparmak Efendi, Ankâ, Şeyh Bekrî-zâde Muhammed Zeynelâbidîn, Beytî, Mevlânâ Bezmî-i Tebrîzî, Bülbülî-i Gülşenî, Derbânî, Câmiʽ-i Ezher Hatibi Derviş Muhammed, Edâyî Beğ, Esîrî, Fürûgî Beğ, Gavsî, Gınâyî, Hasîbî Efendi, Hâşim, Hudâyî Çelebi, Huşûʽî, Hüseyin Efendi, Hüseynî, İbrâhîm, Kalbî, Kâsım Çelebi, Kâsım-ı Belgradî, Kurd Efendi, Mahfî, Garbiye Mukâtaʽacısı Mehmed Efendi, Mısrî, Muhammed Rızâ, Muhîtî, Muhlis Efendi, Şeyh Gülşenî Hulefâsından Mevlânâ Muhyî Efendi, Münşî, Nihâlî,Kadî-i Mısır Osman Efendi, Mollâ Remzî, Sabrî, Mevlânâ Sâdıkî-i Şîrâzî, Sâfî, Mevlânâ Sâlik, Seyfî, Sıdkî, Sührâb Beğ, Şâhidî, Şerîf Muhammed bin Şerîf Tâhâ, Şerîfî, Mevlânâ Şihâbî, Tabʽî, Derviş Ubûdî, Vâʽiz, Vechî Efendi, Vücûdî Yusuf Efendi, Yusuf Ağa, Zıllî.

Eserin Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi Bölümü 612; Mısır Milli Kütüphanesi 55784; Mısır Milli Kütüphanesi 5527; Fransa Milli Kütüphanesi Supplément Turc 77 numaralarda kayıtlı nüshaları bulunmaktadır.

Eser Soner Demirsoy tarafından bir kitap halinde yayımlanmıştır (Demirsoy, 2012).

Eserden Örnekler


Nesir

Bir gün ol mâh-ı felek-izzet ve mihr-i sipihr-i sa‘âdet bu bende-i bî-sitârelerine esnâ-yı kelâm ile hitâb idüp zamân-ı sa‘âdetlerinde vâki‘ olan kasâyid ve ebyâtı bir yere cem‘ idüp ve bir dîbâce olunup bu vechile nazm u intizâma gelmesi murâd-ı şerîfleri olmağın bu Kelâmî-i hakîr-i kalîlü’l-bidâ‘a dahi bi-kadri’l-istitâ‘a “el- me’mûru ma‘zur” fehvâsınca bu vechile tastîr ve bu üslûb üzre tahrîr kılındı ki garaz bâb-ı sa‘âdetlerine intisâb idüp bu sebeb ile der-i izzet-me’âblarına arz-ı ubûdiyyet kılınmakdır ki emr-i şerîfleri ve tab‘-ı latîfleri muktezâsınca bi-kadri’l-imkân ikdâm ü ihtimâm olunup hüsn ü edayla bir dîbâce-i zîbâ ve bir sûret-i dil-ârâ nûk-i kalem-i şîrîn-beyân ile safha-i ayâna tahrîr ve zebân-ı rengîn-edayla vâki‘-i hâl alâ-mâ-hüve’l-vâki‘ takrîr olundı. Ve’l-hâsıl erbâb-ı irfândan recâ vü iltimâs olunur ki bu risâlenin sehv ü nisyân ile vâki‘ olan habt u hatâsını dâmen-i lütuflarıyla mestûr olup kalem-i celîlü’l-himmetleriyle cânib-i ıslâhına ve ma‘nâ-yı salâhına zâhib olalar (Demirsoy 2012: 148).


Mesnevî

Kûh-ı Ehrâmı Vasfıdur Mısr'un

Kıssa bünyâdın eyleyen âbâd

Kûh-ı ehrâmı itdi dir bünyâd


Kıssa kasrını eyleyen takrîr

Kûh-ı ehrâmı itdi dir ta'mîr


Bir garâyib binâ ucûbe-i dehr

Mâh-ı gerdûn misâli şöhre-i şehr


Bir binâdur hele nevâdirden

Hüsn-i sûretle böyle müstahsen


Agrebidür acâyib-i dehrün

Görmemiş çeşmi dehr-i pür-kahrun


A'cebidür bu rub'-ı meskûnun

Görmemiş aynı şems-i gerdûnun


Gerçi Mısr'ın binâları çokdur

Bunun üstine bir binâ yokdur


Görse bunı hilâl-i çarh-ı ulâ

Barmagun ısırup kalaydı tana


Var nümâsında bir mehâbet-i tâm

Görmemiş bunı dîde-i eyyâm


Harc olunmış o yire seng-i hâm

Tâ olunca içi dışı itmâm


Tûlı dört yüz zirâ' olmışdur

Bu kadar irtifâ' bulmışdur


Arzı dahi bi-aynihî anun

Ol mekân-ı sipihr-bünyânun


Ol binâda kil ü kireç yokdur

Hîç mukarrer dışında kec yokdur


İçine kimse girmemiş anun

Kimse gavrına irmemiş anun


Bir kelekde o cây-ı hoş-manzar

Sedd-i Ye'cüc'e seng-i ta'ne atar


İçi taşı dışı gibi hep taş

Tîşe-i fikrle olundı tırâş


Niçe sûretler olunup tasvîr

Kimse nakşını idemez tahrîr


Böyle bünyâd olur mı dünyâda

Âferîn anı yapan üstâda (Demirsoy 2012: 84).


Kaynakça


Demirsoy, Soner (2012). Kelâmi-i Rûmî, Vekâyi'i Ali Paşa [Yavuz Ali Paşa'nın Mısır Valiliği (1601-1603)]. İstanbul: Çamlıca Yay.

Demirsoy, Soner (2019) "Kelâmi-i Rûmî". İslam Ansiklopedisi. C. Ek-2. İstanbul: TDV Yay. 35-36.

Okuyucu, Cihan (2008). "Kelâmî Mahlaslı İki Divan Şairi: Kelâmî Cihan Dede ve Kelâmî-i Rûmî". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi1 (1): 205-240.

Seçkin, Selçuk (2007). “17. Yüzyılın Önemli Minyatürlü Yazması Vekâyi‘ -i Ali Paşa”. OTAM (21): 95-122.

Atıf Bilgileri


Arslan, Ömer. "VEKÂYİ'-İ ALÎ PAŞA (KELÂMÎ-İ RÛMÎ, MEHMED)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/vekayi-i-ali-pasa-kelami-i-rumi-mehmed. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
2 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
3 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
4 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
5 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
6 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
7 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
8 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
9 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
10 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle