Celvetî tarikatının Haşimiyye kolunun kurucusu olan Bandırmalı-zâde Mustafa Haşim Efendi’nin melâmete dair bazı risaleleriyle çeşitli zamanlarda kendisine vaki olan tecellileri anlattığı, cifr ilmi ve ebced hesabıyla geleceğe ait bir takım bilgiler verdiği mensur bir eserdir.

     Tasavvufî bir terim olarak vârid, kul irade etmeden, kendi katkısı bulunmadan, kalbine gelen bir mânâ demektir. Allah’tan gelen ilhama, feyze vârid-i Hak, ilimden (şeriattan) gelen vâride, vârid-i ilim denir. Hak’tan gelen feyz ve ilhama vâridât-ı İlahiye, vâridât-ı Rabbâniye de denir (Cebecioğlu 2004: 688). Vâridât, kulun iradesi dışında, ilahi ilham ve feyizle kalbe gelen birtakım tasavvufî hakîkat, sır ve rumuzların yer aldığı eserlerin genel adı olmuştur. Doğrudan İlahî ilhamla yazıldıkları iddiasını taşımaları sebebiyle bu eserler, tasavvuf dünyası açısından oldukça önemlidir. Vâridât yazan mutasavvıflardan birisi de XVIII. Yüzyılın Celvetî ve Bektaşî tarikatlarıyla münasebeti bulunan Hâşim Baba’dır. Hâşim Baba’nın vâridâtı 17 vârideden oluşmakta olup bu vârideler, bazı sûre ve ayetlerin tefsiri, cifr ilmi ve ebced hesabıyla geleceğe ait birtakım bilgiler, rüya yorumu, ledünnî ilimlerin mahiyeti, Melâmîlik, tarikat âdâbı, ilahî aşk gibi çeşitli konularda değişik zamanlarda kaleme alınmıştır (Ünal-Pektaş 2014: 721). Haşim Baba’nın varideleri kısaca özet olarak şu konuları içermektedir.

1. vâridât: Rahman Suresinin 19. ve 20. ayetlerini ledünni ilimlerle yaptığı tefsiri içerir; 2. vâridât: Tarîkat yolunda terbiye edilenlerin gördüğü rüyaların çeşitleri, dereceleri hakkında bilgiler verir; 3. vâridât: Tasavvuf yoluna giren bir sâlikin muhakkak kâmil ve bir mürşidin terbiyesinden geçmesi gerektiğine dair bilgiler sunar; 4. vâridât: İslâmiyet’in tasdik ve ikrarının yanı sıra ledünni ilimlerle ilgili bilgiler içerir; 5. vâridât: Bitkiler, hayvanlar ve madenlerle ilgili bilgiler verilir; 6. vâridât: Allâhu Teâlâ’ya iyi bir kul olarak kavuşmak için şeraite sımsıkı sarılmak gerektiğinden ve on iki imam hakkında bilgiler içerir; 7. vâridât: Melâmîlerin bu isimle isimlendirilmelerinin sebepleri ve melâmîlerin de kendilerini inkâr ve kâfirlikle itham edenlere tepkileri anlatılır; 8. vâridât: İnsanın yaratılışı, kâmil insan olma aşamaları hakkında bilgiler verilir; 9. vâridât: Kadir gecesinin öneminden bahsedilir; 10. vâridât: Ali İmrân Suresi‟nin, Tâhâ Suresi’nin ve Neml Suresi’nin bazı ayet-i kerîmelerinin ledünnî ilimlerle yani tasavvufî tefsirlerle tefsiri yapılır; 11. vâridât: Kıyâmet, cesetlerin diriltilmesi ve toplanması demek olan haşr ile hamd sancağı kelimelerinin tasavvufî yorumları yapılır; 12. vâridât: İlâhî Aşk, Melâmî Vâridât” adını taşıyan bu varidatta ilahi aşk anlatılır; 13. vâridât: Hicrî, kamerî, şemsî ve cifrî seneler ile alakalı bazı esrarengiz bilgilere yer verilir; 14. vâridât: “Esrâr-nâme” adlı bu vâridâtta, melâmîlik yolundan Allâhu Teâlâ’ya ulaşmak isteyenler hakkında bilgiler verilir; 15. vâridât: Üsküdârlı Şeyh Abdurrahmân Efendi’nin bir kitabından alıntılarla Besmele’nin bazı sırlarının tasavvufî yorumu ve îzâhı yapılır; 16. vâridât: Dervîş Abdullâh’a gönderilen bir mektup olup, kendisinden Nasîhat-nâme yazılması istenmektedir. Her zaman halk içinde Hakk’la beraber olmak, her işte İslâmiyet’e ve tarîkat âdâbına uymak tavsiye edilir; 17. vâridât: Bandırmalı-zâde Mustafa Hâşim bu vâridâtta kendi soy kütüğünden bahseder (Haşim Baba 1166: 69b-90b). Bu özetlerden de açık bir şekilde anlaşılıyor ki, vâridâtlarda din, tasavvuf, ahlak gibi derunî konular ve kendi şeceresi ele alınır. Mutasavvıf şair/yazar hem nazım hem de nesir konularında sanat ve estetik kaygıdan ziyade dinî, tasavvufî öğretileri esas aldığı söylenebilir (Ünal 2015: 101).

     Eserin birçok nüshası mevcuttur ve çoğu nüshaları Dîvan ile birlikte Vâridât-ı Mensûre ve Divan adı altında istinsah edilmiştir. Bu nüshalardan birkaçını vermek gerekirse; Milli Kütüphane’de 06 Mil Yz FB 170 numarada kayıtlı yazma, Milli Kütüphane’de bulunan 06 Mil Yz A 2216 numarada kayıtlı yazma, Milli Kütüphane’de bulunan 06 Mil Yz A 1873/1 numarada kayıtlı yazma, Milli Kütüphane’de bulunan 06 Mil YzA 605 numarada kayıtlıdır.

      Haşim Baba’nın biyografisi için bk. “Hâşim, Hâşim Baba, Şeyh Mustafa Bandırmalı-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasim-hasim-baba-seyh-mustafa-bandirmalizade.