Bağışlanan mal ve mülkleri, bunların kullanılma koşullarını bildiren bir eser.

Ali Şîr Nevâyî (d. 844/1441 - ö. 906/1501)'nin yazdığı bu eser, sanatlı ve mecazlı cümleleriyle ve manzum bölümleriyle edebî bir nitelik taşır. Vakfiyye, hem tarihî bir eser hem de çağın sosyal durumu ve Herat şehri hakkında bilgilerin bulunduğu değerli bir kaynaktır. Ali Şîr Nevâyî bu Türkçe eseri yanında Farsça bir vakfiye hazırladığı da bilinmektedir.

Çeşitli kaynaklarda belirtildiğine göre Ali Şîr Nevâyî büyüklü küçüklü dört yüz yetmiş civarında hayır eseri yaptırmış oldukça varlıklı bir kimsedir. Yaptırdığı hayır eserlerinin, özellikle kurduğu medreselerin varlığını sürdürmesi, ihtiyaçlarının giderilmesi için belge niteliğindeki bu eseri hazırlamıştır. Oldukça varlıklı olduğu bilinen Nevâyî, mal varlığının büyük kısmını, özellikle tarla ve bağ-bahçelerini vakfetmiş, bunları tek tek ölçülerini belirterek saymıştır.

Vakfiyye'nin girişinde evrenin yaratılışı ve düzeniyle ilgili bazı düşünceler ifade edilmiş, bu düşünceleri delillendirmek üzere bazı ayetler ve hadisler örnek ve dayanak olarak gösterilmiş, bilginin değeri ve bilim öğrenmenin gerekliliği üzerinde durulmuştur. Hz. Peygamber’in ve başka bazı peygamberlerin yaşadıkları olaylara değinilmiş, onların çabalarına rağmen insanların kendi bildikleri üzere yaşamayı sürdürmeleri ve bunun sonuçları değerlendirilmiştir. Nevâyî, bütün eserlerinde olduğu gibi, Vakfiyye’nin başlangıç kısmında da mektep arkadaşı, dostu ve hükümdarı olan Hüseyin Baykara’dan da hem mensur, hem de manzum olarak övgüyle söz etmiş, çağın devlet kadrosuna ve Baykara’nın bunlarla ilgili tavrına da şöyle değinmiştir: “Bu yüzden zamanın şeref sahibi ileri gelenleri ve erdem sahipleri ile devrin cömert yaradılışlı kadı ve bilginleri, Timur soyundan gelen şehzadeler, Barlaslara mensup kişiler, Arlat boyunun önde gelenleri, Tarhan benzeri eğlence arayanlar, Kıyat soyundan olan ünlüler, Konratlara mensup ünlü kimseler, Uygur sıfatlı baksılar, Uygura benzeyen iyiler, dağda taşta can feda etmekten çekinmeyen fedakârlar, kötü günlerde cansiperane hizmet eden vefakârlar, Celayir kavgası ve Kavçık kargaşası vardı. Hepsine padişaha yakışır bir biçimde inayet kıldılar, her birini uygun bir makama getirdiler.”

Nevâyî’nin Vakfiyye'si belge niteliğindeki bir metnin sanat eseri hâline getirilmesinin bir örneğidir. Metindeki onlarca beyit tutarındaki manzum bölümlerde Tanrı’nın alîm ve hakîm sıfatından, Tanrı’nın yaratıcılık kudretinden söz edilir, Hz. Peygamber’in övgüsüne yer verilir, Baykara’nın vasıfları sayılır ve tarihte yaşamış büyük hükümdarlarla kıyaslanır. Biri Türk Divanı’nda mühür astı / Biri Sart Divanı’nda mühür bastı beytinde de kendisinin Türk Divanı’nın başına getirilmesini hatırlatır. Nevâyî pek çok eserinde akıl konusuna özel olarak değinir. Bu durum Vakfiyye’de de görülür. Kendisinin akılla ilişkisi konusunda şu satırlar ilgi çekicidir: “Akıl bülbülü böyle şarkılar söyledi ve uygunluk tûtîsi bu nağmeleri gösterdi. Ben çaresiz hakîr de aklın düğümlerini çözme ve münasipliğin yol göstermesiyle o Hazret’in buyruğu altında nice hizmetleri ki dünya kazancı ondan hâsıl olur ve ahiret güzelliği ondan ortaya çıkar, kendim için gerekli gördüm ve insanların duasıyla Tanrı’nın rızasına sebep olacak her işi kendime görev bilip yapmaya karar verdim ve Tanrı’nın yardımıyla o işlerin hepsi nasip oldu.”

Yazar, asıl vakfiye bölümüne geçmeden önce devlette görev yaptığı zamanlarda nasıl bir tavır ortaya koyduğunu maddeler hâlinde sıralar. Burada yazılanlar, bir devlet adamının nasıl davranması gerektiğinin de örneği olarak değerlendirilebilecek bilgilerdir. Eserin vakfiye bölümünde yaptırdığı medreselerdeki müderrisler ile eğitim gören öğrencilerin ihtiyaçlarının ne şekilde karşılanacağı, hangi mülkün gelirinin nereye, ne biçimde aktarılacağı ayrıntılı biçimde gösterilmiştir. Öğrencilere verilecek ücretler onların başarısına göre belirlenmiş, ücret, bir teşvik ve rekabet unsuru olarak kullanılmıştır. Medresede  yalnız müderrislerle öğrencilern değil, medresenin bakımını yapacak olanlarla medresenin yanındaki mescidin görevlilerinin de ödenekleri belirtilmiştir. Eserin başlangıç kısmında biraz daha yoğun alıntılar kullanılmış, Fars cümle yapılarına yer verilmiştir. Asıl konuya girildiğinde dil  sadeleşip akıcılaşır. Süleymaniye ve Topkapı Kütüphaneleriyle Paris Bibliothèque Nationale’deki Nevâyî külliyatlarında eserin nüshaları bulunmaktadır. Agâh Sırrı Levend, Vakfiyye’nin bunların dışında da bazı nüshalarını tespit etmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Alî Şîr Nevâî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-sir-nevai