Tevhit ekseninde kâinatın yaratılışını ve peygamber kıssalarını anlatan dini-tasavvufi mesnevi.

Vahdet-nâme (Hâfız Refî’ 1302: 1) adıyla da anılan mesnevinin tam adı Vahdet-nâme-i Âlem-Engîz (Nuruosmaniye, nr. 2649, 1b) olup “Âleme Ayna Tutan Vahdet Kitabı” anlamına gelir. İshak Hocası'nın Vahdet-nâmesi diğer tüm ilimlerden faydalanmakla birlikte; kelâm ilminin tevhit anlayışı çerçevesinde; kâinattaki delillerden, Kur'ân ayetlerinden, hadislerden hareketle Allah'ın varlık ve birliğini, âlemdeki tecellisini anlatan dini-tasavvufi bir eserdir.

Vahdet-nâme türü eserlerde Allah'ın birliği ve varlığı şairlerinin bağlı bulunduğu tarikat ya da ekolün tevhit anlayışı ile ele alınmaktadır (Sofuoğlu 2012: 40-42). Vahdet-nâme’de, kâinataki tüm varlıklar anlatılmadan evvel, Allah'ın varlığından, birliğinden, kudretinden ve bu varlığı yaratmadaki hikmetinden söz edilmekte; mahlûkatın, Allah fermanı karşısındaki acziyetinden, itaatinden ve itaatsizliği halinde başına gelecek felâketlerden bahsedilmektedir. Hz. Muhammed de dâhil kâinattaki tüm varlıklar, Allah’ın varlığının delili kabul edilmektedir. Kâinattaki tüm yaratılış silsilesini bu yüzden baştan sona zikreden İshak Hocası'nın, bazı peygamberleri ve kıssalarını hikâyelendirmekteki maksadı, sözü ilk yaratılan varlık olan âlemin yüzü suyu hürmetine yaratıldığı Nûr-ı Muhammedî'ye getirmek istemesidir. Bu nedenle eser bir Kısas-ı Enbiyâ özelliği taşımakla birlikte Allah'ın birliğini konu alan Vahdet-nâme türünde bir mesnevidir.

Nuruosmaniye Kütüphanesi 2649 numarada kayıtlı müellif nüshası 89 yaprak olan Vahdet-nâme 2920 beyitten müteşekkildir. Mesnevi nazım şekliyle ve Hafif bahrinin “fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Klasik mesnevi tertibinden farklı olarak Vahdet-nâme'de, “sebeb-i telif” ve “âğâz-ı destân” gibi kalıp ifadeler ile kime sunulduğu konusunda açıklamada bulunulmamıştır. Giriş bölümü, “Besmele” ile başlamakta, “tahmid” ile devam edilmektedir. “Tevhid” bölümünde, yaratılış bahsi açıklanmakta ve evrendeki her şeyin nasıl bir hikmet üzere yaratıldığını misallerle anlatılmaktadır. Vahdet-nâme'de Allah'ın kâinattaki her şeyi yaratması ve hikmetlerini anlattığı beş temel konu belirlenmiştir. Bunlar “felekler”, “anâsır-ı erba'a”, “mevâlid-i selâse”, “insan (Âdem)” ve Hz. Âdem'in yeryüzüne inmesiyle başlayan “Peygamberler” bahsidir. Peygamberler ve kıssalarının bulunduğu kısımda, Hz. Âdem'den itibaren Hz. Muhammed'in nesebinin bağlandığı Hz. Nuh, Hz. İbrâhim, Hz. İsmâil gibi peygamberlere ve kıssalarına daha detaylı yer verilmektedir. Ardından Hz. İsmâil'den Hz. Muhammed'e kadar uzanan “silsile-nâme” zikredilmektedir. Aynı zamanda Mesnevî'nin “nâ't” bölümü denilebilecek olan kısımda Hz. Muhammed'in ana rahmine düşmesiyle başlayan hayat hikâyesi, mucizeleri ve övgüleri anlatılmaktadır. Mesnevînin “Hatime” bölümünde, ilk olarak “şefaat-nâme” ve “münâcaatın” ardından “tevbe” ve “duâ” kısmı bulunmaktadır. Eserin sonuna Farsça ve Türkçe kasideler eklenmiştir.

17. yüzyılda Nabî’nin “Hikemî Şiir” ekolüne bağlı olan İshak Hocası’nın Vahdet-nâme’de yaratılışın, eşyanın ve bütün kâinatın nizamı ve sürekliliği ile hakikatin kavramasına yönelik bir çaba içerisinde olduğu dikkati çekmektedir ki bu “hikmet” üslûbunun göstergesidir. Mesnevî içerisinde bazı konulardan sonra o konu hakkında “nükte”, “lâtife”, “nasihat”, “nutuk”, “hikâye” gibi başlıklar altında konu hakkında bir hikâye anlatılmakta, olayın hikmetine dikkat çekmekte, öğüt verilmekte ve konu ile ilgili ayetler hatırlatılmaktadır. Eserde, günlük hayattan alınma âdet ve geleneklere, konuşma diline ait unsurlara, atasözü ve deyimlere yer verilmektedir. Kullanılan dil, seçilen mazmun, motif ve remizler, yapılan benzetmeler, kullanılan edebî sanatlar büyük oranda klâsik dönem eserleriyle benzerlik arz etmektedir.

Vahdet-nâme’nin, aynı zamanda hattat olan İshak Hocası’nın hatt-ı destiyle yazılmış birden fazla müellif nüshası (Nuruosmaniye Ktp. nr. 2649; Süleymaniye Ktp. Pertev Paşa Bl. nr. 618) bulunmaktadır. İshak Hocası’nın kendisi gibi hattat oğlu Hocazâde Mahmud tarafından istinsah edilen (Süleymaniye Ktp. Halet Efendi Bl. nr. 344; Mısır Milli Ktp. TY. M Tasavvufî Fârisî 26; Hidiv Ktp. TY. nr. 8698/2; Kahire Milli Ktp. nr. 61077) nüshalarının yanında, müellif henüz hayatta iken istinsah edilmiş sahh ve murakabe kayıtlı (Nuruosmaniye Ktp. nr. 4362/1; İstanbul Üniversitesi Merkez Ktp. TY. nr. 880; İstanbul Üniversitesi Merkez Ktp. TY. nr. 1867; Süleymaniye Ktp. Esad Efendi Bl. nr. 3536/1) çok sayıda nüsha bulunmaktadır. Müellif hattı ve 1102/1691 tarihli (Süleymaniye Ktp, Esad Efendi Bl. nr. 3536/1) nüshalara göre Vahdet-nâme 1100/1690-1102/1691 yıllarında tamamlanmıştır. Yirmiyi aşkın el yazması nüshası tespit edilen eser, Hâfız Refî’ tarafından 1302/1885 yılında İstanbul’da bastırılmıştır.