18. asrın sonu ile 19. asrın başları arasında Mısır’dan Anadolu’ya gelen ve şiirlerinde Ma‘rifî mahlasını kullanan Muhammed Fethu’l-Ma‘ârif’in tasavvufun şeriat, tarikat, marifet ve hakikat usullerini işleyip doğru yolu ve İlahi âlemi öğretmek maksadıyla 1192/1778’de kaleme aldığı mensur Türkçe eseri. Mukaddime ile başlayan eserde müellif, Allah'ın âdemoğlunu yaratmadaki maksadı üzerinde fikirlerini izah ettikten sonra peygamberlerin ve velilerin dünyaya gönderiliş maksadı üzerinde durmuş ve bu konuda özellikle Yasin, Enbiya ve Bakara surelerini isnat olarak göstermiştir. Mukaddimenin devamında pek çok tasavvuf erbabının da üzerinde durduğu nefis ve nefis mertebeleri üzerinde duran Fethu’l-Ma‘ârif, marifetullahı Allah'ı tanıma sanatı olarak izah etmiştir. Ona göre Allah'ı tanıma sanatı içerisinde en önde gelen şahsiyet insan-ı kâmildir. Mukaddimenin sonunda ise tarikat yolundaki meslek ve meşreplerin hemen tamamının aslında Hz İsa'nın mesleği gibi olduğunu, bu meslek ve meşreplerde özellikle riyazet, halvet ve müşahede için başta zikir olmak üzere, nefis tezkiyesi ve kalp tasfiyesinin önemli olduğunu savunmuştur.

Uzun bir mukaddimeden sonra Fethu’l-Ma‘ârif, sırasıyla tasavvuf mesleğinin kaynağı, tasavvufun dört temel unsuru olan rıza, teslimiyet, sabır ve itikat; kıyametin hâlleri, velilerin hâlleri, tasavvuftaki dört kapı, insanın yüzündeki yedi ayet, İslam’ın şartları gibi konular hakkında sohbet eder tarzda düşüncelerini sunmuştur. Bunu yaparken ayet ve hadis ve Hz. Ali’nin sözlerinden sıkça yararlanmıştır. Eserin devamında Hz. Âdem kıssasındaki hikmetler, Hz. Mehdî’nin aslında Hz. Muhammed’in olduğu, kâinatın da aslında bir insan gibi vücut bulduğu ve son olarak varlığın ve yaratılışın hikmeti gibi konuları okuyucunun imanını kuvvetlendirecek delillerle izah etmiştir. Eserin sonunda ise müellif, Fatiha suresinin tefsirini yapmış ve hatimeyle eseri tamamlamıştır.

Yukarıda bahsedilen tasavvufi konuların yanı sıra Vahdet-nâme’den müellifin irfani yönü ve hayatı hakkında da fikir edinilebilmektedir. Zira Vahdet-nâme’nin sonunda müellif, çocuklarının adlarını ve doğum tarihlerini de kaydetmiştir. Buradan onun 1192-1229/1778-1814 yılları arasında dokuz erkek, iki kız çocuğu olduğu anlaşılmaktadır.

Eserini oldukça sade ve anlaşılır bir dille kaleme alan Fethu’l-Ma‘ârif, eseri daha anlaşılır kılmak ve okuyucunun dikkatini diri tutmak adına kendisine ait olan manzume parçalarını da kullandığı görülmektedir. Nitekim kendisinin şiirle de ilgilendiği ve kayda değer şiirlerinin olduğu bilinmektedir (bk. Ceyhan,  H. Yılmaz 2011).

Eserin bilinen dört nüshası mevcuttur. İlki, Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi’nde 241 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır (Ceyhan 2014). 164 varaktan oluşan bu nüshanın neşri, Kahraman Özkök tarafından Dem-i Vahdet adı altında yapılmıştır (bk. Özkök 2014). Söz konusu neşirde Vahdet-nâme-i Fethu’l-Maârif hem sadeleştirilmiş hem orijinal metnin yeni harflere aktarımı yapılmıştır. Eserin ikinci nüshası, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 7112/1 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup 153 varaktan oluşmaktadır. Eserin üçüncü nüshası, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi Atatürk Kitaplığı’nda, Bel_Yz_K0850 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup 167 varaktan ibarettir. Eserin dördüncü nüshası ise, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu'nda OE_Yz_1621 demirbaş numarasıyla kayıtlı olup 170 varaktır. Esere dair bir doktora çalışması yapılmıştır (Birgören 2017).

Şairin biyografisi için bk. “Ma'rifî, Muhammed, Fethu’l-Ma'ârif”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/marifi-muhammed-fethulmaarif