- Yazar Biyografisi (TEİS)
Willy Bang, Annemarie von Gabain, Reşit Rahmet Arat - Madde Yazarı: Araş. Gör. BUKET NUR KIRMIZIGÜL ŞİMŞEK
- Eser Yazılış Tarihi:1929-1959
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Diğer
- Alfabesi:Latin
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Derleme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:01/08/2022
TURKİSCHE TURFAN TEXTE
Türkçe Turfan yazmalarıWilly Bang, Annemarie von Gabain, Reşit Rahmet Arat
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Uygurca metinler üzerine Almanya'da hazırlanmış yayın serisi.
20. yüzyılın başında Alman keşif heyetlerinin düzenliği dört Turfan seferinden sonra, bu bölgede ele geçirilen sandıklar dolusu el yazması eser Almanya'ya taşınmıştır. Çince, Toharca, Soğdca, Tibetçe, Sanskrit gibi çeşitli dillere ait bu yazmaların önemli bir kısmı ise Eski Uygurca metinlerden oluşmaktadır. Eski Uygurca çalışmaları da bu seferler sonucu ele geçirilen metinlerin incelenmesiyle başlamıştır. Yirmi farklı dilden 40.000 parça yazmanın tasnifi ve incelemesi için Berlin'de komisyonlar oluşturulmuştur (Şen 2016: 43). Böylece Uygurca metinlerin ilk yayımları da Almanlar tarafından yapılmıştır .
Bu metinlerin ilk yayımı, Uygur yazısını çözümleyen Alman Türkolog F. W. K. Müller tarafından 4 ciltlik Uigurica (1908-1931) adlı seri ile yapılmıştır. Daha sonra A. von Le Coq, Manichaica (1911-1922) dizisi ile Maniheist çevreye ait Eski Uygurca metinleri üç cilt hâlinde yayımlamıştır. Bu öncü isimlerin ardından Uygurca araştırmalarına, önceleri Alman dil bilimi üzerine çalışan ve sonradan Türkolojiye yönelen Willi Bang-Kaup da dâhil olur. Bang, 1920'li yılların sonuna doğru, öğrencisi Annemaria von Gabain ile birlikte Turkische Turfantexte dizisini başlatır. İlk beş cildi 1929-1931 yılları arasında beraber neşrederler ve ardından 1931'de bu beş cildin analitik indeksi (Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte [= Türkçe Turfan Metinlerinin İlk Beş Parçasının Çözümlemeli Dizini]) yayımlanır. Bu indekste metinlerin söz varlığına ve çözümlemeli dizinine yer verilir. Beşinci ciltten sonra ekibe Reşit Rahmeti Arat da dâhil olur (Ercilasun 2005: 270-271).
Bang'ın ölümüyle Türkische Turfantexte dizisini Gabain ve Arat ayrı ayrı sürdürmüşlerdir. Dizinin yedinci kitabı sadece R. R. Arat tarafından 1936'da yayımlanır. İkinci Dünya Savaşı sırasında Avrupa'da ve özellikle Almanya'da Uygurca metin neşirleri sekteye uğrar, bu nedenle serinin bir sonraki kitabı yaklaşık yirmi yıl sonra çıkarılır. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Gabain diziyi tek başına devam ettirir. 1954'te sekizinci ve 1959'da onuncu cildi çıkarılır. 1958'de neşredilen dokuzuncu cildi Gabain ve W. Winter birlikte hazırlamıştır. Uygurca anlatıları içeren onuncu cilt ise Kowalski'nin işbirliğiyle yine Gabain tarafından yayımlanmıştır (Ercilasun 2005: 271; Şen 2016: 43-44).
TT I: Willi Bang ve Annemarie von Gabain (1929). Türkische Turfan Texte I: Bruchstücke eines Wahrsagebuches. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bir fal kitabına ait parçaların yayımlandığı bu ciltteki metin, daha sonra Eski Türk Şiiri adlı çalışması içinde Arat tarafından ve müstakil olarak ise en son Serkan Şen tarafından Körüm Bitig adı ile neşredilmiştir. Metnin, Çince meşhur bir kehanet kitabı olan I Ching "Değişmeler Kitabı"'nın bir çevirisi veya uyarlaması olduğu düşünülmektedir. Fakat Çince bu eser ile birebir eşleşmediği görüldüğü için telif bir eser olabileceğine de işaret edilir (Bang ve Gabain 1929a: 3-4; Uçar 2017: 233).
TT II: Willi Bang ve Annemarie von Gabain (1929). Türkische Turfan Texte II: Manichaica. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bu ciltte Maniheist çevreye ait Eski Uygurca iki metin yer alır. Buradaki A metninde Bögü Kağan'ın Maniheizmi kabul edişi anlatılır. 762 yılında gerçekleştiği bilinen bu tarihî hadise sebebiyle, Maniheist Uygur edebiyatının ilk metni bu metin (TT II A) olarak kabul edilir. Buna bakarak metnin 8. yüzyıl gibi erken bir zamanda oluşturulduğu düşünülebilir.
TT III: Willi Bang ve Annemarie von Gabain (1930). Türkische Turfan Texte III: Der große Hymnus auf Mani. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bu ciltte Mani ilâhileri yayımlanmıştır. Pothi biçiminde düzenlenen bir kitap olduğu için literatürde "Maniheist Türkçe Pothi Kitabı" adıyla bilinen bu eserin, çok küçük bir kısmı daha önce ilk kez Manichaica III''te Albert von Le Coq tarafından yayımlanmıştır. Daha sonra Bang ve Gabain Türkische Turfan Texte'nin bu cildinde eseri daha bütün bir hâlde kurmak istemişler ve 178 satırdan oluşan bir metni Almanca çevirisi ile birlikte yayımlamışlardır. Yine de eserin kayıp kısımları bulunmaktadır. Metin, Mani yazısıyla yazılmış ve dörtlüklerden oluşan bir şiir formundadır.
TT IV: Willi Bang ve Annemarie von Gabain (1930). Türkische Turfan Texte IV: Ein neues uigurisches Sündenbekenntnis. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Serinin bu dördüncü cildinde bir günah itirafı olan iki metin parçası yayımlanmıştır. Buradaki iki parçanın aynı günah itirafı metnine ait, birbirinin devamı niteliğinde parçalar olduğu fakat aynı kopyaya ait olmadığı düşünülmüştür (Bang ve Gabain 1930b: 5).
TT V: Willi Bang ve Annemarie von Gabain (1931). Türkische Turfan Texte V: Aus buddhistischen Schriften. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bu ciltte yayımlanan iki metin (A ve B) aynı rulonun iki yüzüne yazılmış farklı metinlerdir. A metni "Bir Tantra Metninden" başlığı ile, B metni ise "İmanın On Kat Tefsiri" adı ile yayımlanmıştır. Bu fragmanlar daha sonra 1980 yılında Kogi Kudara tarafından bir makale hâlinde (Uzunkaya 2017: 7) ve 2017 yılında ise Uğur Uzunkaya tarafından doktora çalışmasında tekrar işlenmiştir.
TT VI: Annemarie von Gabain ve G. R. Rachmati (1934). Türkische Turfan Texte VI: Das buddhistische Sûtra Säkiz Yükmäk. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bu ciltte Arat ve Gabain tarafından Budist çevreye ait Uygur edebiyatının en eski ve meşhur eserlerinden biri olan Sekiz Yükmek Sutra'nın Londra nüshası neşredilmiştir. Albert von Le Coq'un Ağustos 1925'te Londra'da kısa bir süre kaldığı sırada kopyaladığı BM 8212 (104) taş koleksiyonundaki büyük rulonun fotoğrafına dayanan bu yayında (Gabain ve Rachmati 1934: 3) ayrıca bu metin etrafında gruplanan bir dizi daha büyük Berlin fragmanından, Kyoto'daki iki büyük fragmanın fotoğraflarından ve son olarak Petersburg'da bulunan dört fragmandan faydalanılmıştır. Daha sonra 2010 ve 2015 yıllarında Juten Oda, Sekiz Yükmek'in bu Londra nüshası dâhil dört nüshasını satır satır karşılaştırmalı olarak yayımlamıştır.
TT VII: G. R. Rahmati (1936). Türkische Turfan Texte VII: Mit Sinologischen Anmerkungen von Dr. W. Eberhard. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Arat'ın hazırladığı bu ciltte çoğunluğu takvim ve astroloji ile ilgili 42 fragman neşredilmiştir. Buradaki metinlerin çoğunlukla Çinceden çeviri olduğu anlaşılmaktadır. Bu fragmanlarda; gezegenler ve elementleri, belirli yıllara ait gezegen hareketleri, ayın konakları, takımyıldızlar, çeşitli yıllara ait takvim parçaları, Maniheist takvim parçaları, doğum yılına göre kişilik özellikleri ve bu kişinin tapınması gereken tılsım ile tehlikelere karşı sunması gereken kurbanlık yiyecekler, tırnak ve saç kesmenin iyi ve kötü olduğu günler gibi konular yer almaktadır. Yedi Yıldız (Büyük Ayı) sutrasına (Yitiken Sudur) ait parçaların da yer aldığı bu ciltte gökbilimle ilişkili metinlerin yanında ayrıca tıbbî içerikli iki, falla ilgili üç ve atasözleriyle ilgili de bir fragman işlenmiştir.
TT VIII: Annemarie von Gabain (1954). Türkische Turfan Texte VIII: Texte im Brāhmīschrift. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Gabain tarafından yayımlanan bu ciltte Brahmi harfleri ile yazılmış Türkçe parçalar neşredilmiştir. Budist metin parçaları yanında astronomi ve tıbbî içerikli parçaların yer aldığı çalışmada bu metinlerden sekizi çift dilli Sanskrit ve Türkçe parçalardır. Brahmi harfli bu metinlerin Türkçenin ses sistemini daha detaylı yansıtması nedeniyle araştırmalarda önemli bir yeri vardır (Poppe 1955: 158-159). Gabain bu metinlerin ayrı bir diyalekt ile yazıldığını düşünmektedir.
TT IX: Annemarie von Gabain ve Werner Winter (1958). Türkische Turfan Texte IX: Ein Hymnus an den Vater Mani auf "Tocharisch" B mit alttürkischer Überzetzung. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Serinin bu cildinde Toharca B ve Eski Uygurca çift dilli bir metin parçası işlenmiştir. Bu metin Mani için yazılmış bir ilahidir. Mani harfleri ile yazılı Eski Türkçe çevirisi ise mensur olarak yapılmıştır. Bu küçük metnin aydınlanabilmesi için ilahi etrafında işe yarar büyüklükte bütün Türkçe metinler de cilde alınmıştır (Mansuroğlu 1958: 139-140).
TT X: Annemarie von Gabain (1959). Türkische Turfan Texte X: Das Avadâna des Dämons Âtavaka Bearbeitet von Tadeusz Kowalski. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bu ciltte aslında Tadeusz Kowalski tarafından çalışılmış olan Eski Uygurca bir avadana metni, Kowalski'nin vefatından sonra Gabain'in düzenleme ve ilaveleriyle yayımlanmıştır. Yakşa Atavaka ile Buda'nın hikâyesinin anlatıldığı bu ciltte bir araya getirilen 12 fragmanın dört farklı nüshaya ait olduğu anlaşılmaktadır.
Eserden Örnekler
Kaynakça
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1929a). Türkische Turfan Texte I: Bruchstücke eines Wahrsagebuches. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1929b). Türkische Turfan Texte II: Manichaica. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1930a). Türkische Turfan Texte III: Der große Hymnus auf Mani. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1930b). Türkische Turfan Texte IV: Ein neues uigurisches Sündenbekenntnis. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1931a). Türkische Turfan Texte V: Aus buddhistischen Schriften. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Bang, Willy ve Gabain, Annemarie von (1931b). Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften; in Kommission bei W. de Gruyter.
Ercilasun, Ahmet Bican (2005). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. 2. Basım, Ankara: Akçağ Yayınları.
Gabain, Annemarie von ve Rachmati, G. R. (1934). Türkische Turfan Texte VI: Das buddhistische Sûtra Säkiz Yükmäk. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Gabain, Annemarie von (1954). Türkische Turfan Texte VIII: Texte im Brāhmīschrift. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Gabain, Annemarie von ve Winter, Werner (1958). Türkische Turfan Texte IX: Ein Hymnus an den Vater Mani auf "Tocharisch" B mit alttürkischer Überzetzung. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Gabain, Annemarie von (1959). Türkische Turfan Texte X: Das Avadâna des Dämons Âtavaka Bearbeitet von Tadeusz Kowalski. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Mansuroğlu, Mecdut (1958). "A. v. GABAIN ve W. WINTER, Türkische-Turfan-Texte IX, Akademi yayını. Berlin 1958, 45 s. + 2 metin tıpkı basımı". İ.Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 8(0): 139-140.
Oda, Juten (2010). 仏説天地八陽神呪経一巻トルコ語訳の研究 Bussetsu tenchi hachiyō sinjukyō ikkan Torukogo yaku no kenkyū. [1.] 研究 Kenkyū hen. [2.] Zuhan, shiryō hen. (İngilizce başlık: A Study of the Buddhist Sūtra Called Säkiz yükmäk yaruq or Säkiz törlügin yarumïš yaltrïmïš in Old Turkic. [1.] Text Volume. [2.] Facsimile Volume), Kyōto, Bayangjing Series 1.
Oda, Juten (2015). A Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruk or Säkiz Törlügin Yarumïš Yaltrïmïš in Old Turkic, Berliner Turfantexte XXXIII. Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
Poppe, Nicholas (1955). "Annemarie von Gabain, Türkische Turfan-Texte' VIII, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaf ten zu Berlin , Klasse für Sprachen , Literatur und Kunst , Jahrgang 1952, Nr. 7. Akademie-Verlag, Berlin, 1954. 105 pages and 2 tables". Central Asiatic Journal, 1 (2): 158-159.
Rahmati, G. R. (1936). Türkische Turfan Texte VII. Mit Sinologischen Anmerkungen von Dr. W. Eberhard. Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
Şen, Serkan (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri. 2. Basım, İstanbul: Kesit Yayınları.
Şen, Serkan (2017). Körüm Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları.
Uçar, Erdem (2017). "Serkan ŞEN. Körüm Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı, Kesit Yayınları, İstanbul, 2017, ss. 166, ISBN: 978-605-9408-35-6". Journal of Old Turkic Studies, 1(2): 232-244.
Uzunkaya, Uğur (2017). Son Dönem Budist Uygur Edebiyatından İki Örnek (Metin - Çeviri - Açıklamalar ve Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
2 | SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ | ? | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
3 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
5 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
6 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle |