Nâlî Mehmed Efendi’nin müstakil hikâyelerden oluşan mesnevisi. Nâbî ile Nâlî isimlerinin imlasının yakınlığından olsa gerek bazı kaynaklarda bu eser yanlışlıkla Nâbî’ye ait olarak gösterilmiştir (Yılmaz 2007). “Müfte‘ilün müfte‘ilün fâ’ilün” kalıbıyla yazılmış olan mesnevinin "hâtime-i kitâb" bölümünde “fe‘ilâtün fe‘ilâtün fe’ilün” kalıbı kullanılmıştır. 1929 beyitten oluşan mesnevide beş ana hikâye ve her hikâyeden sonra temsil başlıklı birer küçük hikâye ve münâcât yer almaktadır. 1082/1671 yılında tamamlanan eser, Musâhib Mustafa Paşa’ya sunulmuştur.

Tuhfetü’l-emsâl’in giriş bölümünde (1-471. beyitler) besmele, tevhîd, münâcât, na‘t, medh-i çâr-yâr, Sultan IV. Mehmed övgüsü, Fâzıl Ahmed Paşa övgüsü, sebeb-i telîf ve Musâhib Mustafa Paşa övgüsü yer almaktadır. Konunun işlendiği bölümde (472-1906. beyitler) Hikâyet-i Mîr ü Muhteşem, Hikâyet-i Abdülkâdir-i Geylânî, Hikâyet-i İskender-i Zü’l-karneyn, Hikâyet-i Sultân Selîm Hân ve Hikâyet-i Şeyh-i Mukallid başlıklı 5 müstakil hikâye bulunmaktadır. Her hikâyeden sonra birer temsil ve münâcât gelmektedir. Hikâyeler ve temsiller daha çok, mecazi aşk-hakiki aşk, tekebbür-tevazu, gösteriş-samimiyet karşıtlıkları üzerine kuruludur. "hâtime-i kitâb" başlıklı bölümde (1907-1929. beyitler) şair, Allah’a hamd eder, şairliğiyle övünür. Hatalarının affını diledikten sonra eserin bitiş yılına tarih düşer.

Didaktik bir eser olan Tuhfetü’l-emsâl’de dinî ve ahlakî düşünceler ağırlıktadır. Eğitici yol gösterici hikâye ve temsillerle şair fırsat buldukça okuyucusuna nasihatler verir. Sade bir dil ve samimi anlatıma sahip eserde dinî-tasavvufî ibarelere, atasözü ve deyimlere sıkça yer verilir. Eser, dil ve üslup bakımından dikkat çekse de muhteva bakımından orijinallik arz etmemektedir.

Türkiye kütüphanelerinde nüshaları bulunan eser üzerine Selçuk (1999, 2017) ve Kahraman (1999) tarafından çalışmalar yapılmıştır. 

Şairin biyografisi için bk. “Nâlî, Mehmed Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nali-mehmed-efendi