TUHFE-İ ÖMERİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ)
Celvetî usûlü
İsmail Hakkı Bursevi (d. 1063/1653 - ö. 1137/1725)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Müellifin, mürîdi Derviş Ömer Halîfe’ye hediye olmak üzere kaleme aldığı Celvetiyye zikir ve âdâbına dair eseridir. Bursevî, Tuhfe-i Ömeriyye’yi vefatından üç yıl önce Üsküdar’da yazmış, beş gün gibi kısa bir sürede tamamladığı eserin bitişi için “İrdi encâma Tuhfe-i ‘Ömerî/ Bi-‘atâ-i Ehad bi-lutf-ı Samed/ Didi Hakkı hurûf-ı cevherdâr/ Eyle yâ Rabb eserim hayr-ı ebed” tarihini düşürmüştür.

Kitabın başlıca bölümleri; zikir olarak tevhîd ve çeşitleri, tevhîdin kısımları, halvet ve celvet, nefy ü İsbât, ta‘alluk-tahalluk-tahakkuk, Celvetiyye’de Beş İsim (Esmâ-i İlâhiyye-i Bekâiyye), Derviş Ömer Nevâlî, Ömer İsminin özelliği ve ismin insan hayatına etkisi, dört halîfe, dört imam (e’imme-i erba‘a), imân-ihsân-velâyet-nübüvvet, Kelime-i Tevhîd telkini, ilim, bi‘ât ve İstanbul’dur. Tuhfe-i Ömeriyye’nin tevhid ile ilgili bölümünde tevhid çeşitlerinden; “Lâ ma‘bûde illallah”, “Lâ maksûde illallah”, “Lâ mevcûde illallah” zikirlerinin tasavvufî açılımları üzerinde durulurken tevhidin mertebeleri de dörtlü bir tasnifle; “Lâ ilâhe illallah”, “Lâ ilâhe illa ente”, “Lâ ilâhe illa ene”, “Lâ ilâhe illa hüve” şeklinde sıralanır.

Kitabın ikinci ağırlıklı konusu Bursevî’nin de mensûbu bulunduğu Celvetiyye'dir. Celvetiyye’de öne çıkan celvet ve halvet kavramı; celvetî sülûkunun temel esasları olan “esmâ-i ilâhiyye-i bekâiyye” olarak bilinen (Vehhâbün, Fettâhun, Vâhidün, Ehadün, Samedün) zikirlerinin sırları Bursevî’nin uzun tahlilleriyle eserde yer alır. Bursevî kitapta mürîdi ve eserini ithaf ettiği kişi olan Derviş Ömer Nevâlî’den dolayı “Ömer” isminin mânevî derinliği üzerinde durmaktadır. Ömer isminin muktezâsını şerîat ve adalet olarak vasıflandıran Bursevî bununla birlikte dört halîfenin dördünün de şerîat, tarîkat, mârifet ve hakîkatten ibaret olan dört mertebeye mâlik olduklarını dile getirir. Bursevî konunun devamında itikat konusuna girer ve itikatın dört mertebesi olarak tanımladığı; imân, ihsân, velâyet ve nübüvvet konularını Tuhfe’de işler.

Kitabın son müstakil konusu İstanbul’dur. Bursevî şehirlerin birbirine olan üstünlüğünü; cemâl-celâl, fenâ-bekâ, meratib-i hamse gibi tasavvufî mukayeseler ışığında temellendirmelerde bulunur. Bursevî’nin çoğunluğunu kendi telîfi olan manzûmelerle zenginleştirdiği Tuhfe-i Ömeriyye’nin yedi yazma nüshası olmakla birlikte matbu’dur. Eser üzerinde 1996 yılında M. Ali Akidil tarafından İsmail Hakkı Bursevi Hayatı, Eserleri ve Tuhfe-i Ömeriyye'si (Tenkitli Metin) ismiyle tamamlanmış bir yüksek lisans tezi bulunmaktadır. Tuhfe-i Ömeriyye; Tuhfe-i Vesîmiyye ve Tuhfe-i Aliyye ile birlikte “Üç Tuhfe Seyr ü Sülûk” adlı eser içinde yayınlanmıştır.

Müellifin biyografisi için bk. “Hakkı, Bursalı İsmail Hakkı Bursevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakki-bursali-ismail-hakki-bursevi

Eserden Örnekler


Ve demişlerdir ki insân-ı kâmil Kur’ân’dır pes kendi nefsini fehm iden kâmil, Hakk’ı ve Hakk’ıñ Kur’ân’ını dahi fehm ider ve insân Kur’ân’dır dimeniñ ma‘nâsı budur ki, insânıñ vücûdı kitâb-ı tekvînidir ki hakâyık-ı İlâhiyye ve kevniyyeyi câmi‘dir. Kur’ân ratb ve yâbis cemî‘-i eşyayı hâvî oldıgı gibi. Pes Kur’ân-ı tenzîlî ki hâlâ yedimizde kırâ‘at itdügimiz Kitâbullâh ve Kelâmullâhü’l-Kadîm’dir, cemî‘-i esrâr anda mündericdir. Ve cümle-i esrâr-ı Kur’âniyye dahi insân-ı kâmiliñ kalbinde. Pes kalb-i kâmil bir sahife-i tekvîniyyedir ki sahife-i tenzîliyye olan Kur’ân’ın esrârını müştemildir ve cemî‘-i nukûş-ı gaybiyye anda münakkaşdır. Pes diyen kâmiliñ murâdı budur, yohsa ben Tañrıyım ve Kur’ân benim kelâmım ve sıfatımdır ve yâhud ben mahlûk oldıgı cihetden Kelâm-ı Kadîm’iñ ‘aynıyım dimek degildir. Nitekim kâsırlar fehm idemediklerinden evliyâ hakkında halt-ı kelâm iderler ve mesâvî söylerler ve Cenâb-ı Nübüvvet sallallahü ‘aleyhi ve sellem hakkında dinilmişdir ki 128 Ya‘ni ahlâk-ı Kur’âniyye ile tahalluk iderdi şöyle ki, hemân Kur’ân dimek Muhammed dimek idi ve böyle dimek lâ-be’sdir.

Yâ Resûlallâh sensin sırr-ı Kur’ân-ı Kerîm

Mushaf-ı zâtıñdadır âyât-ı Rahmân Rahîm


Kaşlarındır kâbe kavseyn-i Celâl-i Kibriyâ

Oldı hâlüñ sırr-ı ev-ednâya bir resm-i ‘azîm


Allah Allâh dir gören ruhsâruñı ta‘zîmden

Yok teşâbüh bunda muhkemdür bu güftâr-ı kavîm


Sineñi levh eyledi tâ ‘akl-ı evvelden Hudâ

Yazdı ol levha kalemden ilmin ‘allâm-ı ‘alîm


Kankı ‘ârif mazhar-ı Hakk oldıgın bildi seniñ

Râh-ı Hakk bulup didi hâzâ sirâtun mustakîm


Şerh-i vasfıñda yeter hûn-ı cigerle eşk-i çeşm

Şeyh Hakkı istemez bu hıdmetinde zer u sîm (Bursevi 2016: 268-269).

Kaynakça


Namlı, Ali (2001). İsmâil Hakkı Bursevî (Hayatı, Eserleri, Tarikat Anlayışı). İstanbul: İnsan Yay.

İsmail Hakkı Bursevi (2016). Üç Tuhfe Seyr ü Sülûk. (Hzl: Şeyda Öztürk). İstanbul: İnsan Yayınları.

Mehmet Ali Akidil (1996). İsmail Hakkı Bursevi Hayatı, Eserleri ve Tuhfe-i Ömeriyye'si (Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitsi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Atıf Bilgileri


Öztürk, Şeyda. "TUHFE-İ ÖMERİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tuhfe-i-omeriyye-ismail-hakki-bursevi-tees-1823. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MECMÛ'A-İ FEVÂ'İD / MECMÛ'ATÜ’L-FEVÂ'İD VE’L-VÂRİDÂT / MECMÛ'A-İ MAKÂMÂT-I MÛSIKÎ VE’L-FEVÂ'İD VE’L-VÂRİDÂT (İSMÂ'ÎL HAKKÎ) (Bursa İnebey Yazma Eserler Kütüphanesi, Genel, 87; Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, 1182/18) Hakkî, Bursalı İsmâ'îl Hakkî Bursevî Araş. Gör. Tubanur KAYA
Görüntüle
2 TUHFE-İ BAHRİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevi Diğer Fakirullah Yıldız
Görüntüle
3 TUHFE-İ HALİLİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevi Diğer Fakirullah Yıldız
Görüntüle
4 ŞERH-İ EBYÂT-I HACI BAYRAM-I VELÎ (HAKKI) Hakkı, Bursalı İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
5 ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
6 ŞERH-İ KELÂM-I ŞEYH SA'DÎ (HAKKI) Hakkı, Bursalı İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
7 ŞERH-İ PEND-İ ATTÂR (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
8 FERAHU'R-RÛH/ŞERHÜ'L-MUHAMMEDİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
9 ŞERHU NAZMİ'S-SÜLÛK (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
10 TUHFE-İ ATÂİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Mehmet Furkan Çelik
Görüntüle
11 KİTÂBÜ’L-HİTÂB (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Mehmet Furkan Çelik
Görüntüle
12 ED-DÜRRETÜ`L-İRFÂNİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Mehmet Furkan Çelik
Görüntüle
13 TUHFE-İ ALİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Öğr. Üyesi Şeyda Öztürk
Görüntüle
14 TUHFE-İ VESİMİYYE (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Öğr. Üyesi Şeyda Öztürk
Görüntüle
15 RİSÂLE-i GÜL (İSMAİL HAKKI BURSEVÎ) İsmail Hakkı Bursevî Dr. Ömer UYAN
Görüntüle
16 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
17 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
18 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
19 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
20 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
21 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
22 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
23 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
24 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
25 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle