Tuhfe-i Fedâyî, Trablusşam Mevlevihanesi dervişlerinden Fedâyî Mehmed Dede’nin (ö. 1065/1655) mektepte hocalık ettiği dönemde derslerinde okutmak üzere yazdığı Türkçe-Arapça manzum sözlüktür.

1044 yılı Recep ayında (1634-1635), 12 günde tamamlanan Tuhfe-i Fedâyî, Arapların faydalanması ve Türk dilinin inceliklerini anlamaları için, Şâhidî’nin Türkçe-Farsça manzum sözlüğü Tuhfe-i Şâhidî’ye nazire olarak kaleme alınmıştır. Fedâyî ayrıca Arap çocuklar için vücuda getirdiği sözlüğü sayesinde talebelerin Türkçe öğrenmelerini ve vezin hususunda bilgilenmelerini arzu ettiğini söylemektedir. Bu yönüyle Tuhfe-i Fedâyî, Türk edebiyatında elsine-i selâse geleneği dâhilinde telif edilen diğer manzum sözlüklerden ayrılmaktadır. Türkçe-Arapça manzum sözlüklerin hemen hepsi Türkçe konuşanlara Arapça kelime bilgisi öğretmek üzere yazılmışken Tuhfe-i Fedâyî, Araplara Türkçe kelimeleri ve belirli konuşma kalıplarını öğretmek üzere kaleme alınmıştır.

422 beyit ihtiva eden eser, mukaddime, sözlük kısmı ve ebced hesabı bölümlerinden oluşmaktadır. Manzum sözlüklerde görülen, mukaddime ile hâtime bölümlerinin mesnevi, sözlük kısmını oluşturan kıtaların ise kaside formunda yazılması teamülüne uymayan Fedâyî, eserin tamamını mesnevi nazım şekliyle kaleme almıştır. Sözlük kısmı 15 kıt'adan müteşekkildir. Bölümlerde kullanılan aruz kalıpları, manzum sözlük geleneğine uygun bir şekilde birbirinden bağımsızdır. Sözlükte toplam 1302 Türkçe kelimenin karşılığı verilmiştir.

Kelimelerin kıtalardaki dizilişinde alfabetik bir yapı veya konuya göre bir tasnif mevzubahis değildir. Uzun yıllar ana dili Arapça olanların çoğunlukta olduğu bir coğrafyada yaşayan Fedâyî’nin, konuşulan Arapçaya yani Ammî Arapçaya vâkıf olduğu sarih bir şekilde anlaşılmaktadır. Eserin kelime dağarcığına bakıldığında bunların çoğunluğunun günlük dilde müstamel olan kelimeler, tabirler olduğu görülür. Şair de eserinin mukaddimesinde avam ıstılahını kullandığını söylemektedir.

Manzum sözlüklerin çoğunda görülen uygulamaya benzer şekilde Tuhfe-i Fedâyî’de sözlük bölümünü oluşturan kıtaların her birinde bir mısraı Arapça cümle, diğer mısraı ise onun Türkçe karşılığı olan ve genellikle nasihat içeren bir beyit ile bir mısraında kıtada kullanılan veznin gösterildiği, diğer mısraında ise çoğunlukla eğitimle, ilimle ilgili bir ifade bulunan beyitlere yer verilmiştir.

Toplam 11 nüshası mevcut olan eser 2019’da neşredilmiştir (Doğan Averbek 2019).

Şairin biyografisi için bk. "Fedâî, Fedâî Mehmed Dede". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fedai-fedai-mehmed-ef