- Yazar Biyografisi (TEİS)
Budinli Cihâdî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Hasan Doğan
- Eser Yazılış Tarihi:1000 / 1591-92
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Lügat
- Yayın Tarihi:29/07/2022
TEŞRÎH-İ TIBÂ (CİHÂDÎ)
Türkçe - Arapça manzum sözlükBudinli Cihâdî
ISBN: 978-9944-237-87-1
Cihâdî tarafından 1000 /1591-92 yıllarında kaleme alınan Türkçe - Arapça manzum sözlük. Bahse konu eser ve müellifi hakkında bilgi veren tek kişi Nüzhet Ergun'dur. Ergun, Teşrîh-i Tıbâ''ın İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesindeki nüshasını gördüğünü belirterek şair ve eseri hakkında birtakım değerlendirmelerde bulunur (1939: 1080-1081). Bahse konu nüshanın girişinde "Budunî Cihâdî Efendi merhûmun Teşrîh-i Tıbâ' nâm lugat kitâbıdır" kaydı da yer almaktadır.
Teşrîh-i Tıbâ''ın şu ana kadar üzere üç nüshası tespit edilmiştir. Bu nüshalardan biri Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (R. 1064) diğeri ise İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde (TY3511) olmak üzere iki tanesi yurtiçi kütüphanelerindedir. Bir diğer nüsha ise Belgrad Üniversitesi Kütüphanesinde bulunmaktadır. Teşrîh-i Tıbâ''ın beyit sayısı nüshalara göre 340-370 aralığında değişkenlik göstermektedir.
Eserine İslâm kültüründe sıklıkla görülen besmele, hamdele ve salevele ile başlayan şair ardından ise "der-medh-i lugat-ı 'Arabiyye", "der-medh-i vezn-i tab'", "der-medh-i fenn-i taktî' ü tefhîm" ve "sebeb-i te'lîf-i kitâb" başlıklarıyla ilim sahibi olmak isteyenlerin Arapça öğrenmeleri gerektiğini ve ölçülü davranmanın/konuşmanın önemini vurgulayarak eserini kaleme alma nedenlerine değinir. Teşrîh-i Tıbâ''ın sözlük kısmı elif-bâ sırasına göre tertip edilmiş 10-11 beyitlik 30 kıt'adan müteşekkildir. Her bölümün sonunda söz konusu kıt'aların okunma şekline işaret eden takti’ beyitleri verilmiştir. Bu beyitlerin ilk mısraında manzumelerin vezni yazılmışken ikinci mısralarında ise hikmet yönü ağır basan nasihat içerikli dizeler yer almaktadır. Sözlük otuz beyitlik bir mesnevi ile sona erer. Cihâdî eserinin bu son bölümünde "nısf-ı manzûmı kitâbun buldı çünkim intihâ / kısm-ı menşûra bi-'avnillâh kılalum ibtidâ" şeklinde bir ifadeyle sözlüğünün manzum kısmının sona erdiğini ve mensur kısma başlayacağını aktarır. Fakat eldeki nüshaların hiçbirinde sözü edilen mensur kısım yer almamaktadır. Bu durum Teşrîh-i Tıbâ'''ın eldeki nüshalarının eksik olduğunu düşündürmektedir.
Teşrîh-i Tıbâ''ın iki nüsha üzerinden değerlendirildiği ve tanıtıldığı bir makale yayınlanmıştır (Doğan 2016).
Eserden Örnekler
Der-bahr-i hezec sebeb-i te’lîf-i kitâb
İricek bir kişiye lutf-ı Mevlâ
İder esbâbını evvel müheyya
Gedâ kim vâ’iz-i İzvornikîyem
Ma’ârif ehlinüñ bir ‘âşıkıyam
Budunda sâkin olup nitekim nûn
Talebden hâli olmazdum dün ü gün
Gehî idüp ta’allüm gâh ta’lîm
Baña feth oldı bâb-ı fehm ü tefhîm
Çü bir tâlib lugatde ola râcil
Olur terkîbde bî-fehm ü câhil
Tasarruf itmeyüp sarf içre aslâ
Sıyakdan eylemez ma’nîyi peydâ
Olup i’râbdan bî-hazz ü bî-zâr
Olımaz mübtedâsından haber-dâr
Ezel çün yazmış idi dest-i kudret
Göñülde bağladı bu fikre sûret
Arab dilince idem bir lugat cem‘
Zıyâ vire kulûba nitekim şem‘
[...]
Didim hem aña Teşrîh-i Tıbâ‘ nâm
Dahı kıldım anı târîhe itmâm
Temeyyüz bulmag içün lafz u ma‘nâ
Anı erkâm-ı birle kıldım inşâ
Recâmuz budur erbâb-ı ‘atâdan
Anı kim vâki‘ olupdur hatâdan
Olup ıslâhı birle hayra dâhil
Olalar âyet-i ‘avn ile ‘âmil
Çü ben eksiklügüme kıldım ikrâr
Anı ‘afv eylemekdür de’b-i ahyâr
[...]
Cihâdîye du‘â-yı hayr idenler
Olalar dîn [ü] dünyâda muzaffer
[İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi NEK-TY3511 (yz.), 2b-3a; Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi R.1064 (yz.), 17a]
Kaynakça
Doğan, Hasan (2016). “Budinli Cihâdî ve Teşrîh-i Tıbâ’ İsimli TürkçeArapça Manzum Sözlüğü”. Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature 2/4: 16-32.
Ergun, Sadeddin Nüzhet (1936). Türk Şairleri. C.1. İstanbul: Bozkurt Matbaası.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
2 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
3 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
4 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
5 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
6 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
7 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
9 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
10 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |