14. yüzyılın ikinci yarısı ile 15. yüzyılın başlarında yaşamış olabileceği düşünülen ve divan kâtipliği görevinde bulunan Kırımlu Hâfız Hüsâm'ın eseri. Teressül, yazışma konusunda Anadolu’da kaleme alınmış ilk Türkçe el kitabıdır. Şeyh Mehemmed adlı müstensih tarafından 831/1427 yılında istinsah edilen nüshası Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde Nurbanu Sultan Koleksiyonu 122 numarada kayıtlı bulunan mecmuanın sonunda yer almaktadır (110b-148b). Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi’ndeki Mûnisü’l-İhvân adıyla 912/1506-07 yılında Ali b. Halil tarafından istinsah edilen nüshanın da Teressül’le aynı eser olduğu bildirilmiştir (Özdemir 2018: 126; 132). Resmî ve özel yazışma usulleri hakkında örnekler veren eserin dolaylı deliller vesilesiyle büyük bir ihtimalle Kütahya’da, Germiyanoğlu sarayında kaleme alındığı düşünülmektedir. Eser içerisinde Çelebi Sultan Mehmed’in Germiyanoğlu’na gönderdiği ve Osmanlı hanedanını küçük düşüren bir yemin mektubunun (sevgendname) bulunması, bu mektuba ancak Germiyan sarayında bulunan bir kâtip tarafından ulaşılabileceği tahmininden hareketle eserin miladi 1402 yılından sonra yazıldığı düşünülmektedir. Eser üzerinde herhangi bir kayıt bulunmadığından kime ithaf edildiği yahut bu niyetle yazılıp yazılmadığı bilinmemektedir (Tekin 2008: 5-6). Kırımlu Hâfız Hüsâm, kitabının başlangıcında Teressül’ün, yazmaya ve okumaya hevesli kimselere fayda sağlayacağını, muhtasar olarak kaleme alındığını, ilgili kişilere zihin açıklığı vererek Farsça mektupları okumayı da sağlayacağını belirtir. Bu nedenle eserini herhangi bir devlet adamına ithaf etmediği gibi “tek amacı, yeni yetişen divan kâtiplerine yol gösterecek bir el kitabı düzenlemek ve bundan faydalananların kendisini hayır duâ ile anıp okuyacakları Fâtiha’nın sevabını kendisine göndermelerini sağlamaktır” (Tekin 2008: 8). Metinde ayrıca gerek kâtiplere gerekse devrin siyasî havasına dair genel ahlak kuralları ve insanlar arasındaki ilişkilerle ilgili nasihatlere de yer verilir.

Teressül'ün, Şinasi Tekin tarafından yayımlanan nüshası dört fasıldan oluşur: İlk fasılda kitabet edebinden (yazı yazma usulünden), diğer fasıllarda sırasıyla sernâme (unvan), cevabnâme ve berât yazma kurallarından bahsedilir. Başlıksız giriş bölümünün ardından gelen birinci bölümde kısaca yazı ve yazı malzemeleri üzerinde durulur, ardından mektup yazarken dikkat edilmesi gereken hususlara ve kısaca gramer kurallarına yer verilir ve sonrasında ikinci bölüm başlar. Bu bölümde hitap ve unvanların nasıl olacağı örneklerle bildirilir ve devlet görevlilerine yazılacak mektupların unvanları ilerleyen sayfalarda genişletilerek aktarılır. Bölümün sonlarına doğru halk arasındaki yazışmalarda kimin kime ne şekilde hitap edeceğine, ne gibi unvanlar kullanılması gerektiğine kısa örneklerler verilir. Üçüncü bölüm gelen mektuplara ne şekilde cevap verilmesi gerektiğine dairdir. Kimin kime ne tür bir üslupla cevap vereceği örneklerle anlatılır. Bir önceki bölümde olduğu gibi bu bölümün sonunda da yine halk arasındaki yazışmalarda verilmesi gereken cevapların üslubuna örnekler getirilir. Dördüncü bölümde Anadolu’da bilinen en eski Türkçe resmî belgelerden on altısına yer verilir. Bu bölümde yer alan resmî evraktan bazıları Lâdik (Denizli) şehrine, biri Tonguzlu (Denizli) şehrine yapılan çeşitli tayinlere, bir diğer belge de Ayasulug (Selçuk) kadılığına tayinle ilgilidir (Tekin 2008: 10). Özdemir tarafından bulunan yeni nüshada ise Tekin neşrinden farklı olarak bir bölümün daha yer aldığı görülür. Bu bölümde “kişilerin makam ve derecelerine uygun nasıl dua edilmesi gerektiğinden bahsedilmektedir” (Özdemir 2018: 128).

Tekin’in tespitlerine göre Teressül’ün yazımı sırasında Kırımlu Hâfız Hüsâm tarafından kullanılan kaynaklar arasında Muhammed b. Abdi’l-Hâlik el-Meyhenî’nin miladi 1100 civarında kaleme alınan Destûr-ı Debîrî adlı eseri, Hasan b. Abdi’l-Mü’min el-Hoyî tarafından on üçüncü yüzyılın sonlarında kaleme alınan Gunyeti’l-Kâtib ve Munyetü’t-Tâlib adlı iki küçük risale, Anadolu’da Selçukluların son devirlerinde, 720/1321 yılında düzenlenen Takârîrü’l-Menâsıb adlı bir münşeat mecmuası, Abdullah b. Alî Felek Alâ-yi Tebrîzî’nin on dördüncü yüzyılın ilk yıllarında kaleme aldığı Kânûnu’s-Sa‘âdet ve Sa‘âdet-nâme adlı iki risale ile Muhammed b. Hindûşâh Nahcivânî tarafından on dördüncü yüzyılın ortalarında yazılan Destûrü’l-Kâtib fî Ta‘yîni’l-Merâtib adlı eser sayılabilir. Yapılan karşılaştırmalar neticesinde Teressül’ü yazarken Kırımlu Hâfız Hüsâm’ı en çok etkileyen iki eserin el-Meyhenî’nin kaleme aldığı Destûr-ı Debîrî ve el-Hoyî tarafından yazılan Gunyeti’l-Kâtib ve Munyetü’t-Tâlib adlı iki risale olduğu, ancak müellifin diğer eserlerden de hemen hemen aynı ölçüde faydalandığı ortaya çıkarılmıştır (Tekin 2008: 13-14).

Teressül, Prof. Dr. Şinasi Tekin tarafından inceleme, transkripsiyonlu metin, Türkiye Türkçesine aktarım, açıklamalar ve tıpkıbasım bölümleriyle vefatının ardından 2008 yılında yayımlanmıştır. Güllü Özdemir ise Mûnisü’l-İhvân adıyla tespit ettiği nüshanın Teressül’le mukayesesine yer vererek bu eserin Teressül’ün yeni bir nüshası olduğunu kaleme aldığı bir makaleyle bildirmiştir (2018).