Şinasi’nin çeviri eseri. Tanzimat devri edebî birikiminde ilk çeviri eserlerin başında gelen Tercüme-i Manzume ilk olarak 1859’da Fransız Lisanı’ndan Nazmen Tercüme Eylediğim Bazı Eş’ar adıyla yayımlanır. Eserin bu baskısı, Şinasi’nin “dostu, gazeteci Giampietry’nin matbaası” (Ebüzziya, 1997: 341) olan Press Doryan (Presse D’orient) Matbaası’nda basılır. Eserin kapağının en üst kısmında Şinasi’nin ismi yer alır. Kapağın en altında ise; “Üzerleri işaretli olan kelimeler metin-i asliyede bulunmayıp yalnız tercümeye ilave olunmuştur” (Şinasi 1859) ifadesi dikkatleri çeker. Eserde tanınmış Fransız şairlerinden J. Racine, A. de Lamertine, J. de Lafontaine, N. J. L. Gilbert, F. Fénelon’a ait metinler Fransızca orijinalleriyle birlikte verilir. Eserlerin tercümesini yapan Şinasi, metinlerin Türkçesi ile Fransızcasını yan yana sayfalarda verir. Bu sebeple eseri çift dilli bir eser olarak nitelemek gerekir. Onun böyle bir usulü benimsemesi “orijinal metne bağlı kalma kaygısıyla” (Şen 2020: 90) doğrudan ilişkilidir. Şinasi’nin müstakil olarak basılan ilk eseri olan metin, modern Türk edebiyatı birikiminde Tercüme-i Manzume adı ile tanınır. Zira Şinasi üzerine yapılan başlıca çalışmalarda eser, Fransız Lisanı’ndan Nazmen Tercüme Eylediğim Bazı Eş’ar adıyla değil Tercüme-i Manzume adı ile anılır (Ebüzziya 1997: 340-343; Tanpınar 2009: 174). Şinasi’nin daha hayattayken 1870’te ikinci baskısını yaptığı eserine Tercüme-i Manzume adını vermesi bu husustaki temel gerekçedir.

Şinasi’nin Müntehabât-ı Eş’ar’ının 1303/1885’te Matbaa-yı Ebüzziya’dan çıkan baskısında Tercüme-i Manzume’deki şiirlere yer verilmiştir (Beken 1960: I). Bu hususta Şinasi şu ifadeleri sarf eder: “Müşarünişeyhin işbu divanı ile Fransızcadan mütercem âsâr-ı manzumesi ikinci defa 1287 tarihinde kendi marifetiyle ayrı ayrı temsil edilmiş idi. Nüsah-i matbualarının nedretine mebni bu kerre mahdumundan aldığım ruhsat-ı resmiyye üzerine ikisi birlikte olarak evvelkiler gibi musahhah surette tab edilmiştir” (Şinasi’den aktaran Beken 1960: I).

Şinasi’nin yaptığı tercüme metinleri sırası ile şöyledir: Racine’in Esther isimli manzum trajedisinin üçüncü faslından bir parça adı ile dört beyit; yine Racine’in Athalie adlı manzum tragedyasının birinci, üçüncü ve dördüncü fasıllarından parçalar -ki bunlar hem koro hem de solo olarak söylenen şiir pasajlarıdır-; yine Racine’in Andromaque adlı manzum trajedisinin ikinci ve dördüncü fasıllarından parçalar; Racine’in müstakil şiirlerinden; Lamartine’in “Méditations-Souvenirs” (Meditasyonlar-Anılar) adlı şiirinden dört bent; yine Lamartine’in farklı iki şiirinden parçalar; La Fontaine’in Fable adlı eserindeki "Kurt ile Kuzu" hikâyesinden bir bölüm; Gilbert’in “Sur Sa Mort” adlı şiirinden bir parça; Fenelon’un Telemaque’den mensur bölümlerinden bir parçayı –Yusuf Kâmil Paşa’dan farklı olarak- şiir şeklinde çevirir. Şinasi Racine’in Athalie’sinden aldığı şiir parçalarından iki mısraı Türkçeye tek mısra olarak tercüme eder (Şinasi 1959: 2).

Eserin 1859’daki baskısı bir tarafta Osmanlı Türkçesine çevrilen şiirler diğer sayfada Fransızca orijinalleri olan metinler olmak üzere numaralı 11 sayfadan toplamda 22 sayfadan oluşur. 1870’deki baskısında da aynı usul izlenirken numaralı 14 sayfa mevcut olup eser toplamda 28 sayfayı bulmaktadır. İkinci baskının son sayfasında Fransızca olarak Şinasi’nin şu sözüne yer verilir: “İnsan türü (çabucak) mahvolur (tıpkı) bir kır çiçeği gibi ki açılır açılmaz ölür. Bu dünyada her şey zamanın kanatlarında uçup gider ve orada hiçbir şey durup kalmaz” (Şinasi’den aktaran Parlatır-Çetin 2005: 76). Ayrıca Tercüme-i Manzume ismiyle 1287/1870’de yayımlanan ikinci baskının son sayfasında şu ifadeler mevcuttur: “Tercüme-i Manzûme 1309 sene-i miladîyesinde litografya ile basılmıştı. İşbu ikinci nüshası ise Tasvir-i Efkâr Matbaası’nda tab olundu. Fî-ramazan 1287 sene” (Şinasi 1287/1870: 14). Anlaşıldığı üzere 1859’daki baskıda taş baskı yöntemi kullanılmıştır. Eserin Fransızca sayfalarında Şinasi’nin ismi Chinaci olarak verilmesi ilginç bir detaydır.

Racine’den yaptığı tercümelerdeki seçimi, Paris’te bulunduğu dönemde izlediği tiyatro oyunlarındaki şiir parçalarını sevmesi belirgin bir rol oynar (Ebüzziya 1997: 341).

Onun bu şiir tercümeleri Tanzimat devrinde sonradan eser verecek ediplerde de Batı şiirinden örnekleri tanınması adına yapılacak olan çevirilerde öncü bir rolü üstlenir (Ebüzziya 1997: 343). Buna ek olarak çevrilen şiirlerle birlikte metinlerin orijinallerinin de verilmesi kendi devrinde Fransızca öğrenmek isteyen gençlere yardım amacını da taşıdığı söylenebilir (Tanpınar 2009: 174). Bu hususiyet, Tasvir-i Efkâr ile görünüme veren “Şinasi mektebi[nin]” (Ebüzziya Tevfik 2019: 53) farklı başlangıcı olarak nitelenebilir. Lamertine’den çevirdiği dört kıtanın dışında diğer şiir tercümelerinin dağınık olduğunu (Tanpınar 2009: 179) belirtmek gerekir. Garplı şiir örneklerini Osmanlı – Türk ediplerine sunması bakımından son derece öneli olan Tercüme-i Manzume’deki Lamartine’in şiirlerindeki kafiye düzenin yegâne bir duyuşla birleşmesi Tanzimat devrindeki “yeni manzume” anlayışını hem örnekler hem destekler.(Tanpınar, 2009: 183). Eserde çevrilen şiirler Lamartine’in “Méditations-Souvenirs”i dışındakiler genel itibariyle dinî, ahlâki ve didaktik tarzdadır (Beken 1960: I).

Şairin biyografisi için bk. “Şinâsi ”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sinasi