Anonim Doğu hikâyelerinin geniş bir derlemesi konumundaki Elf Leyle ve Leyle'nin Sultan Abdülaziz’in emriyle Sahaflar Şeyhizâde Ahmed Nazîf tarafından yapılan tercümesi. Eserin tam adı Tercüme-i Elf Leyle ve Leyle’dir. Ahmed Nazîf’in eseri, bütün “gece”leri içerdiği için Binbir Gece Hikâyeleri’nin Türkçeye ilk tam tercümesi olarak tanımlanmaktadır.

Mütercim, kaynağını belirtmese de Tercüme-i Elf Leyle ve Leyle’deki hikâyelerin sıralanışı ve içerikleri itibarıyla Bulak’ta 1835 yılında tabedilmiş olan Arapça derlemeden çevrildiği anlaşılmaktadır. Ahmed Nazîf, tercümesinin mukaddimesinde, Binbir Gece Hikâyeleri’nin her ne kadar faydalı bilgiler içerse de çoğu faslında haşve ve ıtnaba rastlandığını, eserin başlıklarını oluşturan gecelerin bölümlenmesinde ise birliğin bulunmadığını, bazı gecelerin yarım sayfa bazısının iki üç sayfa tuttuğunu, manzumelerde de uzayan parçaların olduğunu, hikâyelerde edebe aykırı kısımların bulunduğunu ifade ederek eseri tercüme ederken gecelerin bölümlenmesinde birliği gözettiğini, hikâyelerin ana fikrine uzak manzumeleri ayıkladığını buna karşın anlamlı, faydalı, nasihat içeren beyitleri ve meselleri olduğu gibi bıraktığını ifade etmektedir.

Eser, Binbir Gece geleneğine uygun şekilde Şehrâzâd ve Şehriyâr’ın çerçeve hikâyesi içerisinde her fasıl bir gece olacak şekilde önce “İbtidâ-yı Tercüme-i Elf Leyle ve Leyle” başlıklı giriş ve ardından 1. Gece’den 1001. Gece’ye kadar Şehrâzâd’ın, Şehriyâr’a anlattığı hikâyelerle sürmektedir. Tercüme metninde yer alan beyit ve mesellerin tamamı Arapça olup bunların akabinde Türkçe mealleri verilmiştir. Ahmed Nazîf, hikâyelere müstakil başlıklar verme usulünü tercih etmemiş, hikâyeler arası geçişleri "Hikâye" ibaresiyle vurgulamıştır. Her gecenin sonu: “Şehrazâd hikâyeden bu mahalle geldikte sabah tekarrub ettiğini görüp sükût eyledi.” gibi bir cümleyle tamamlanıp ertesi gecenin başlangıcı “İkinci Gece” örneğindeki gibi başlıklandıktan sonra, yeni bir hikâyenin başladığını ya da önceki geceden kalan hikâyenin devam ettiğini bildiren “Şehrazâd kelâma âgâz edip der ki:” şeklinde bir ibareye yer verilmektedir.

Tercüme, kaynak derlemenin özü itibarıyla içeriğine sadık kalınarak hazırlanmış olup telifî özellikler taşımamaktadır. Binbir Gece Hikâyeleri’nin Abbasîler devrinde derlenmeye başlanıp son şeklini Memlükler devrinde aldığı tahmin edilmektedir. Eserde, birçok efsanevi ve kurgu karakterin yanı sıra başta Abbâsî halifeleri olmak üzere tarihî şahsiyetler etrafında gelişen hikâyeler de yer almaktadır. Bu hikâyelerin Ahmed Nazîf’in tercümesine yansıdığı görülmektedir. Özellikle Hârun Reşîd’in yer aldığı hikâyeler dikkat çekmektedir; onunla birlikte veziri Cafer Bermekî ve maiyetinde bulunan hizmetkârı Mesrûr ve nedimi şair Ebû Nüvâs’ın ön planda olduğu birçok hikâye bulunmaktadır.

Eser, 1851 yılında, 6 cilt hâlinde Matbaa-i Âmire’de tabedilmiştir. Daha sonra 1870 yılında Matbaa-i Mekteb-i Sanâyi’de, 4 cilt hâlinde yeniden neşredilmiştir.

Mütercimin biyografisi için bk. “Nazîf, Sahhaflar Şeyhi-zâde Nazîf Ahmed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nazif-sahhaflar-seyhizade-nazif