Tasavvuf yolunun usul ve erkânının sembolik bir dille karşıya dikte edildiği ve esrarlı manaları izah eden mektuplar. Tercümân-nâme, Bektaşî tarikatından Ahıskalı Gâmızî Ali Baba tarafından yazılan kırk dört adet mektuptan müteşekkildir. Tercümân-nâme’deki mektupların imza kayıtlarından anlaşıldığı üzere eserin dönemi 19. yüzyıl olarak kesinleştirilebilir. Gâmızî Ali Baba’nın tespit edebildiğimiz eserleri sırasıyla, Gâmızi’l-‘Acâ’ib, Cerîde-i Gavâmız ve Tercümân-nâme’den ibarettir. Ayrıca kendisine nisbet edilen Münşe’ât-ı Gamızî şeklinde bir eser kaydı daha (Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Uşşakî Tekkesi Böl., No. 305, vr. 1A-10A) varsa da, bu eser esasında Tercümân-nâme’deki birkaç mektubun tebyizinden fazlası değildir. Tercümân-nâme’nin takip edilebileceği nüshalar şunlardır: a) ?, Tercümân-nâme. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yazma Eserler Kütüphanesi. Yazma Nr. 1138. 43a-101a. b) ?, Tercümân-nâme. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Uşşakî Tekkesi Bölümü. Nr. 305. ss. 20-77. c) İsmail Ruşeni. Tercümân-nâme. Ankara Milli Kütüphane. Yazmalar Bölümü, Nr. A. 7590/2. 45a-106b. Gâmızî Ali Baba’nın Tercümân-nâme’si türü itibarıyla uzun yazılmış, cevâbî karakter gösteren ve tasavvuf yolunu dikte eden mektubat türü eserlere yakınlık gösterir. Ayrıca mektupların giriş cümlelerinden, bunların bir suâle cevaben yazıldığı anlaşılmaktadır. Gâmızî Ali Baba, Tercümân-nâme’yi genel itibarla oğlu Müderris Mehmed Kemâl Efendi’ye tasavvufî meseleleri açıklamak amacıyla yazmıştır. Çok geniş bir alanı kapsayan bu içeriklerde kâinatın oluşumu, varlığın mertebeleri, mânevî hayat, nûr-ı Muhammedî, Hurûfîlik, fenâ fi’ş-şeyh, mânevî evlilik ve doğum, toplumda kadının yeri ve tarîkat adabı gibi konu başlıklarına dair geniş bilgiler yer almaktadır. Mektupların cevabî karakteri, bir yönüyle de tekke-medrese karşılaştırmasına ve aralarındaki muhalif alanlara dair uygun muhtevayı da gösterir niteliktedir (Erden 2021, Kenan 2014, Kenan 2015).

Müellifin biyografisi için bk. “Gâmızî, Ali Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gamizi-ali-baba