Nazmî-zâde Murtazâ’nın Kâbûs-nâme çevirisinin dil içi aktarımı. Kâbûs-nâme, Keykavus b. İskender tarafından 475/1082’de Farsça olarak pend-nâme, siyâset-nâme, fütûvet-nâme türlerinde kaleme alınan, 44 babdan oluşan, ahlak ve muaşeret kurallarını içeren, zamanında büyük rağbet gören kıymetli bir eserdir. Bu eser, Mercümek Ahmed tarafından 835/1431-32 yılında Türkçeye tercüme edilmiştir. Nazmî-zâde de Bağdat valisi Hasan Paşa’nın, Mercümek Ahmed’in çevirisinin daha anlaşılır hâle getirilmesini istemesi üzerine eserini yazmıştır.

Nazmî-zâde Murtazâ’nın eserinin içinde elliye yakın hikâye vardır. Eserde hem Farsça hem de Türkçe manzum parçalar yer almaktadır. Naat, münacat, rubai, gazel gibi nazım türleri ve şekillerinden oluşan 42 civarında manzume de bulunmaktadır (Cırcır 2019: 16).

Eser, Bağdat sahasında, Kıpçak Türkçesinin mirası üzerine yerleşmiş Osmanlı Türkçesinin klasik devrinde yazılmış olduğu için Türk dili açısından önemli bir hazinedir. Nazmî-zâde, Mercümek Ahmed’in çevirisini yenileyerek kaleme alırken sadece Türkçe kelimeler yerine Arapça veya Farsça kelime yerleştirmemiş, zaman zaman Arapça veya Farsça kelimelerin yerine başka bir Arapça veya Farsça kelime koymuş, hatta Türkçe pek çok kelimenin yerine başka Türkçe kelimeler de kullanmıştır. Nazmî-zâde, böylece bir tür dil içi aktarım örneği ortaya koyup Türkçenin söz varlığının değişim yönünün tespit edilebileceği önemli bir çalışmayı ortaya çıkarmıştır (Ölker 2016: 118).

Eser, 1117/1705 yılında tamamlanıp Bağdat Valisi Hasan Paşa’ya sunulmuştur. Eserin nüshaları Kütahya Vahid Paşa Yazma Eserler Kütüphanesi Nu. 1323, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Nu. 2739, 1773, 9705’te kayıtlıdır. Eser yayımlanmış (Ölker 2019) ve bir de yüksek lisans çalışmasına konu olmuştur (Cırcır 2019).

Yazarın biyografisi için bk. “Murtazâ, Nazmî-zâde Seyyid Murtazâ Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/murtaza-nazmizade-seyyid-murtaza