TERCEME-İ AKRABÂDÎN (SABUNCUOĞLU ŞEREFEDDÎN)
farmakolojik tıp metni
Sabuncuoğlu Şerefeddîn (d. 788/1386-87 ? - ö. 873/1468-69’ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sabuncuoğlu Şerefeddîn’in Zeyneddîn Ebu’l-Fazl İsmâ'îl bin Hüseyn Cürcânî’ye ait Zahîre-i Harzemşâhî adlı Farsça eserin “Akrabâdîn” bölümünü Türkçeye tercüme etmek suretiyle yazdığı kitap. Metnin tercümesi 858/1454 yılında tamamlanmıştır. Sabuncuoğlu’nun Terceme-i Akrabâdîn adlı eserinin "Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmet Kitaplığı, nu. A.2124; Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Kitaplığı, nu. 3536 ve Milli Kütüphane, nu. 06 Mil Yz. A. 8522/1"de kayıtlı 3 nüshası tespit edilmiştir.

Akrabâdîn “ilaç hazırlanış şekillerini içeren kitap” demektir. Bu adı taşıyan birçok kitabın bulunmasına karşın Sabuncuoğlu, Cürcânî’nin eserini ilaç terkiplerindeki mükemmellik ve içinde ölçü ile bedel için ayrı bölümlerin bulunması nedeniyle özellikle tercih etmiş, bunu da tercümesinde belirtmiştir. Farmakolojik bir tıp kitabı olan eserde çeşitli ilaç terkipleri, yapılış şekilleri göz önünde bulundurularak sıralanmıştır. Çeşitli ilaç tarifleri ve bu tariflerin hangi hastalıkların tedavisinde kullanılacağı hakkında açıklamaların yapıldığı eserde birçok tıp terimi ve organ, cevher, hayvan ve hastalık adları bulunmaktadır. Metin bu özelliği dolayısıyla oldukça zengin bir dil malzemesine sahiptir. İçinde Arapça, Farsça, Grekçe, Süryanice gibi farklı dillerden Türkçeye geçmiş birçok bitki adının Türkçe karşılıkları verilmiştir. Aslı 31 bölüm olan esere 2 bölüm ekleyen mütercimin tercümesi 33 bölümdür. Son bölümde terim sözlüğü ya da ihtisas sözlüğü olarak nitelendirilebilecek bir ıstılah lügati bulunmaktadır. Kitap, bu yönüyle Edviye-i Müfrede’yle birlikte anılması gereken Eski Anadolu Türkçesinin ilk ihtisas sözlüklerindendir.

Terceme-i Akrabâdîn üzerine Kenan Süveren (1991) ve Şaban Doğan (2009a) 2 ayrı doktora tezi hazırlamıştır. Kenan Süveren eserdeki ilaçları, terkipleri, bitkileri İbn Sinâ’nın Akrabâdîn’i ile karşılaştırmıştır. Şaban Doğan ise metnin transkripsiyonunu yaparak onu ses, şekil özellikleri ve söz varlığı açısından incelemiştir. Ayrıca Şaban Doğan (2009b) ve Sibel Murad (2011), eserle ilgili 2 makale kaleme almıştır.

Eserden Örnekler


Altıncı bâb ol ma’cûnlarun amellerin bildürür 

... Sıfat-ı tiryâk-ı tîn bu bir tiryâkdur mücerreb bir kişiyi kim zehr virmiş olsalar veyâ agulu cânavarlar ısırmış olsa bu tiryâkı vireler kusduralar tâ kim zehrün kuvvetin tenden arıda ne kadar kim kusarsa yine vireler tâ kim beden arına ve eger bir kişiye agu virdiler diyü gümân itseler bu tiryâkıla bilinür bu tiryâkı vireler eger kusmayacak olursa bileler kim zehr virilmiş degüldür ve eger kusacak olursa bileler kim zehr virilmişdür ahlâtı budur habbü’l-gâr gil-i mahtûm berâber dögeler ve eleyeler ve sıgır yagıyıla ovalar kefi alınmış balıla ma’cûn ideler.

... Sıfat-ı ma’cûnü’l-kubâdü’l-melik nıkrıs agrıların ve mafâsıl agrıların giderür ve döndürür ve eski ısıtmaları ve talak agrıların ve galîz yelleri ve öksürügi ve zîku’n-nefesi ve kurûhü’l-em’â ki tuzlu balgamdan ola giderür ve göz agrısına ve bogaz agrısına fâ’ide eyler ve âdemün saglıgını karârda saklar. (Doğan 2009a: 203, 214)

Kaynakça


Doğan, Şaban (2009a). Terceme-i Akrabâdîn, Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Birinci Cilt. Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

Doğan Şaban (2009b). "15. Yüzyıla Ait Bir Tıp Terimleri Sözlüğü: Terceme-i Akrabâdîn’in Istılah Lügati". Turkish Studies, 4 (4): 250-316.

Murad, Sibel (2011). "Terceme-i Akrabâdîn’de Terkipler ve Adlandırmaları". Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Eczacılık Tarihi II, Eğitim, Araştırma ve Metinler, (12): 81-94.

Süveren, Kenan (1991). İbni Sina’nın Akrabâdîn Eseri ile Şerefeddin Sabuncuoğlu'nun Akrabâdîn Eserinin Tıp ve Bilim Tarihi Açısından Karşılaştırılması. Doktora Tezi. Ankara: GATA.

Atıf Bilgileri


MURATOĞLU, Murat. "TERCEME-İ AKRABÂDÎN (SABUNCUOĞLU ŞEREFEDDÎN)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/terceme-i-akrabadin-sabuncuoglu-serefeddin-tees-1981. [Erişim Tarihi: 14 Aralık 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
6 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle