Mirza Fethali Ahundzade’nin altı komedi ve bir modern hikaye (Aldanmış Kevakib)den oluşan tiyatro eseri. Ahunzade’nin Temsilât eseri Azerbaycan Türkçesinde, Arap alfabesiyle yazılmıştır. 1851’de Tiflis’te Kavkaz adlı gazetede Rusça olarak komedileri tefrika edilmeye başlanmış ve ilk kez 1853’te yine Rusça olarak Komedii Mirze Fetali Ahundova adıyla Tiflis’te basılmıştır. İlk defa da Rusça olarak sahnelenmiştir.

Ahundzade, tiyatro hakkındaki görüşlerini Fihrist-i Kitab başlıklı yazısını da ekleyerek Temsilât eserini Azerbaycan Türkçesinde 1859 yılında neşretmiştir. Onun bu eseri; Hékayet-i Molla İbrahimhelil Kimyager, Hékayet-i Mösyö Jordan Hekim-i Nebatat ve Derviş Mesteli Şah Cadukun-i Meşhur, Sergüzeşt-i Vezir-i Han-ı Lenkeran, Hekâyet-i Hırs-ı Ġuldurbasan, Sergüzeşt-i Merd-i Hesis (Hacı Ġara), Mürafie Vekillerinin Hékayeti komedilerinden ve Aldanmış Kevâkib (Hikâyet-i Yusuf Şah) hikayesinden oluşmaktadır. Ahundzade, 1850’de Kimyager, Mösyö Jordan ve Lenkeran Hanının Veziri’ni, 1852’de Hırs-i Guldurbasan’ı, 1853’te Hacı Gara’yı, 1855’te Murafie Vekilleri’ni, 1857 yılında ise Aldanmış Kevâkib’i yazmıştır. Ahundzade’nin bu komedilerinde genel olarak halkın cehaleti, batıl inançlar, büyücülere ve sahte dervişlere inanma, eğitime değer verilmemesi, eşkıyalığın ve hırsızlığın yiğitlik sayılması, açgözlülük vb. gibi toplumsal sorunlar ele alınmıştır. Şöyle ki dört perdelik Hekâyet-i Molla İbrahim Halil Kimyager adlı komedinin konusunu; sahtekâr bir derviş olan Molla İbrahim Halil’in iksirle bakırı gümüşe çevirdiğini söyleyerek parası olan insanları kandırıp bu insanların parasını alması, yine dört perdelik Hekâyet-i Mösyö Jordan Hekim-i Nebatat ve Derviş Mestali Şah adlı komedinin konusunu; Şerefnisa Hanım’ın, nişanlısının, Parisli bilgin Mösyö Jordanla Paris’e gitmesini engellemek için ünlü büyücü Derviş Mestali Şah’a başvurması, üç perdelik Hekâyet-i Hırs-ı Guldur Basan adlı komedinin konusunu; Bayram’ın, sevdiği kız Peyzad’ın bir başka adamla evlenmesini engellemek için o adama tuzak kurması ve en nihayetinde o tuzağa kendisinin düşmesi, dört perdelik Sergüzeşt-i Vezir-i Han-ı Lenkeran adlı komedinin konusunu; Vezir’in gücü elde etmek için bir takım kötü işler yapması ve en nihayetinde yaptığı kötülüklerden dolayı vezirlikten azledilmesi, beş perdelik Sergüzeşt-i Merd-i Hasis Hacı Kara adlı komedinin konusunu; aç gözlü tüccar Hacı Kara’nın daha fazla para kazanmak için mallarını eşkıyalarla birlikte kaçak yolla satmaya çalışması ve üç perdelik Muraffa Vekillerinin Hekâyeti adlı komedinin konusunu ise; hiç kimsesi kalmayan Sakine Hanım’a ölen ağabeyinden miras kalması ve mirasta hak sahibi olmayan kişilerin o mirası ele geçirmek için hilekâr avukatla türlü türlü oyunlar etmesi oluşturur. Aldanmış Kevâkib adlı hikâyede ise; bir gün Şah Abbas’a gökte Merrik ve Akrep’in birbirine yakınlaşacağı, bu yakınlaşmadan dolayı da İran’a ve onun şahına büyük bir felaket getireceği söylenir, şaha zararı önlemek için yerine bu felaketlere uğrayacak bir adamın geçirilmesi ve bunun üzerine olan hadiseler anlatılır. Yavuz Akpınar, Mirza Feth-Ali Ahund-zâde (Bütün Yönleriyle) adlı doktora tezinde; Ahundzade’nin, komedilerinde daha çok 19. yüzyılın başlarındaki Azerbaycan halkının hayatını mevzu olarak ele aldığını ve anlatılan olayların mekanını Azerbaycan olarak seçtiğini söyler. Akpınar, Ahundzade tarafından komedilerde canlandırılan tiplerin doğal, belli bir muhite ait tipler olduğunu, ele alınan bu tiplerin psikolojik derinlikleriyle değil aksine kolay anlaşılır tipler olarak canlandırıldığını ifade eder. Ayrıca, içtimaî hicvin ağır bastığı piyeslerinde genellikle müspet ve menfi olmak üzere iki tipin yer aldığını ve bu komedilerde kalıplaşmış tiplere rastlanmadığını da ekler. Akpınar, bu komedilerin halkı eğlendirirken düşündürdüğünü ve terbiye etmek amacını taşıdığını; Kimyager, Mösyö Jordan, Guldurbasan ve Lenkeran komedilerinin tam bir töre komedisi olduğunu; ancak Hacı Kara’nın bir karakter komedisi taşıdığını, Murafaa Vekilleri’nin ise daha çok dramaya kaçan bir biçiminin olduğunu ifade eder. Ahundzade’nin Temsilât eserinde kullanılan dil, tıpkı komedilerinde yaratılan doğal tipler gibi Azerbaycan’ın halk kültürünü yansıtan bir dildir. Komedilerinde atasözü, deyimler ve beddualar sıklıkla yer alır.

Mirza Fethali Ahundzade’nin Temsilât eseri yayımladığı andan itibaren İran, Rusya ve Avrupa gibi bölgelerde büyük bir etki uyandırmış, hızlıca çevrilmeye ve sahnelenmeye başlamıştır. Öyle ki Yavuz Akpınar, Temsilât’ın Farsça olarak basılmasının İran’da modern tiyatronun doğup gelişmesinin başlangıç noktası olarak kabul edildiğini dile getirmiştir. Yine Akpınar Türkçe neşrini yaptığı Komediler kitabında, komedilerin neşri ile ilgili bilgiler vermiştir. Buna göre; Batı Avrupa’da Ahundzade ve eserleri hakkında ilk neşriyat Rusça metinlere dayanarak Almanya’da gerçekleştirilmiş, Temsilât’ın Farsça neşrinden yararlanılarak Avrupa’da yapılmış olan ilk tercüme, 1882’de W. Haggard ve G. Le Strange tarafından Londra’da The Vazir of Lankoran (Lenkeran Hanının Veziri) adlıyla bastırılmış, Fransa’daki ilk tercüme Barbier de Meynar tarafından 1883’te Les Procureurs (Murafie Vekilleri) adıyla yayımlanmış ve 1886’da Meynar’la birlikte Stanislav Gvyard tarafından Murafie Vekilleri, Hırs-ı Guldurbasan ve Kimyager komedileri çevrilmiştir. Ayrıca bu komediler Farsça metinleriyle birlikte Trois Comedies Françes… adıyla Paris’te bastırılmış, 1889’da ise Adolp Wahramund Mösyö Jordan’ı Viyana’da ve D. Lobeel ile Wittman da Lenkeran Hanının Veziri’ni Leipzig’de Almanca olarak yayımlamıştır. Avrupa’daki en son neşir ise UNECO tarafından 1967’de Fransızca olarak Paris'te bastırılan Comedies’dir. Avrupa’daki bu ilgiye rağmen, Ahundzade’nin komedileri Türkiye’de yeterince tanıtılmamış, yalnızca Lenkeran Hanının Veziri adlı komedi, Kurşunluzade Raşit tarafından Almancadan Lengeran Veziri adıyla Türkçeye çevrilerek 1932’de İstanbul’da basılmıştır. Bu tercüme hakkında Ahmet Caferoğlu’nun bir tenkidi neşredilmiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "Mirza Fethali Ahund-zâde". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mirza-fethali-ahundzade