TÂRÎH-İ MEVKÛFÂTÎ (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)
Kırım Hanlığı tarihi
Mevkûfâtî Mehmed Efendi (d. ?/? - ö. 1065/1655)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mevkûfâtî Mehmed tarafından yazılan Kırım Hanlığı'nda 1627-1628 seneleri arasında gerçekleşen hadiseleri anlatan kısa tarih kitabı. Eser İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi TY 1751 numarada kayıtlı olup 19 varaktan müteşekkildir. Bu tarih kitabıyla ilgili araştırma yapan Alper Başer metnin 1037/1628 yılının Ağustos ayında yazıldığı kanaatindedir (2011: 758).

Eser iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısmın başında  “Sâbıkâ re’îsü’l-küttâb olan Mevkûfâtî Mehemmed Efendinün güftâr-ı belâgat-şi‛ârıdur.” ifadesi, ikinci kısmın başındaysa  “Sultân Alaaddîn-i Selçukî tarafından Osmân Gâzî hazretlerine sancak ve tabl u alem ile vârid olan sûret-i berâtdur.” ifadesi yer almaktadır. Eserde Kırım Hanı III. Mehmed Giray ve kardeşi Şahin Giray’ın  Canıbek Giray'ın tahta çıkarılışı üzerine başkaldırmaları, 1627-1628 seneleri arasında gerçekleşen hadiseler anlatılmaktadır. Mansuroğulları’ndan Kantemir Mirza’nın siyasi hareketlerine yer verilmektedir. Selçuklu hükümdarı Sultan Alaaddin’in Osman Gazi’ye gönderdiği berât sûretini de  ihtiva eden bu tarih kitabının Kırım Hanlığına dair hadiseleri Hasan Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasının olaylara müdahil olması ve Mehmed Giray ile kardeşinin kaçmasıyla sona ermektedir. 

Manzum-mensur karışık olan Târîh-i Mevkûfâtî'nin içinde  Türkçe ve Farsça beyitler bulunmaktadır. Eser hakkında iki tane bitirme tezi hazırlanmış (Ayozan 1965-66, Demir 1978), bir makale yazılmıştır (Başer 2011).

Yazarın biyografisi için bk. "Mevkûfâtî Mehmed Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mevkufati-mehmed-efendi


Eserden Örnekler


Safâ-yı tab’-ı pâki âyîne-i âlem-nümâ ve ziyâ-yı zihn-i derrâki hurşîd-i cihân-ârâ ola ki izzetlü birâder-i azîzüm aga-yı rûşen-rây hazretlerinün huzûr-ı şerîf-i şeref-efzâ ve meclis-i latîf-i terah-zedâları savbına şîşe-i kalb-i pür-safâ içre masûn u murabba’ olan nebât-ı safvet-sıfât hakîkat-ı ihlâs u ma’sere-i mısr-ı vefâda matbûh olan sükker-i mükerrer-i halâvet-eser ve sadâkat-ihtisâs ihdâsından sonra inhâ-i muhibb-i devlet-hâh-ı bî-iştibâh budur ki benüm efendüm istimâ’ı sebeb-i inşirâh-ı sudûr ve bâ’is-i behcet ü hubûr olan havâdis-i rûzgârdan su’âl-i şerîf buyurılursa Şâhin-i bî-per ve lâyık-ı bürîden-i ser ki hâ’in-i dîn ü devlet ve mehîn-i arz u saltanat olup cezâ ve sezâsı lâzım iken Bagdâd-ı behişt-âbâdun dest-i âhara intikâli ve Abaza-i bî-dâdun nîrân-ı fesâdınun işti’âli mâni’-i kavî olmagla

Beyt

Hemî tâ ber âyed be-tedbîr-i kâr

Müdârâ-yı düşmen be-ez-kâr-zâr

mazmûnı üzre istimâlet virilüp cezâ-yı a’mâl-i seyyi’esi el-umûru merhûnetün bi-evkâtihâ te’hîr olınmış idi. Asâkir-i adû-şikârdan re’âyâ ve berâyâ müte’ezzî olmamak bâbında virilen istimâleti kesret-i hücûm-ı a’dâdan kendüler tarafına adem-i irsâl-i cünûd-ı zafer-nümûdı acze nisbet eylemekle ızhâr-ı bagy u fesâda teşmîr-i sâk u ictihâd idüp bâtıla ile sâhib-kırânlık sevdâsına düşmiş idi (Târîh-i Mevkûfâtî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY 1751. vr.1b-2a)

Kaynakça


Ayozan, Muzaffer (1965-66). Mevkûfâtî Mehmed Efendi (Edisyon Kritik ve Transkripsiyonu). Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Başer, Alper (2011). “Kırım Hanlığı Tarihini Konu Alan Müstakil Eserler ve Yeni Bir Kaynak, Tarih-i Mevkûfati.” Turkish Studies, 6 (1): 747-762.

Demir, Mehmet (1978). Mevkûfâtî Mehmed Efendi Tarihçe. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Paşaoğlu, Derya Derin (2015). "Kırım Hanlığı'nda, Umdetü'l-Ahbâr Örneğinde Tarih Yazıcılığı". I. Uluslararası Türklerde Tarih Bilinci ve Tarih Yazıcılığı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yay. 7-14.

Atıf Bilgileri


Çakır, Müjgân. "TÂRÎH-İ MEVKÛFÂTÎ (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tarih-i-mevkufati-mevkufati-mehmed-efendi. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TERCÜME-İ SADRU'Ş-ŞERÎ'A/TERCÜME-İ ŞERH-İ VİKÂYETÜ'R-RİVÂYE (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
2 TERCÜME-İ MÜLTEKA'L-EBHUR/MEVKÛFÂT (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
3 CÂMİ'U'L-MÜŞKİLÂT/TERCÜME-İ TELHÎSÜ'L-CÂMİ'İ'L-KEBÎR (MEVKÛFÂTÎ MEHMED EFENDİ) Mevkûfâtî Mehmed Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
4 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
5 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
6 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
7 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
8 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
9 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
10 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
11 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
12 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle