Sa’dullah Enverî Efendi’nin (ö. 1209/1794) vakanüvis olarak görev yaptığı dönemlere ait olan tarihi. 1769-1774, 1776-1783, 1787-1790, 1791-1793, 1794 yıllarında olmak üzere, beş kez vakanüvislik görevine getirilen (Aktepe 1995: 268-269) Enverî'nin kaleme aldığı tarih, yedi cüz ve üç ciltten oluşmakta olup 1768-1792 yılları arasında geçen olayları anlatmaktadır. Enverî Târîhi ismi, kendi yazdığı şiirde geçmekle birlikte çeşitli kaynaklarda Vekâyinâme-i Enverî Sa’dullâh Efendi, Târîh-i Enverî, Zeyl-i Çeşmi-zâde gibi kayıtlar da mevcuttur (Çiçek 2018: 10-15).

Müellifin kullandığı kaynaklar arasında hatt-ı hümâyûnlar, orduya ait yazışmalar, fetva suretleri, meşveret kayıtları, anlaşma metinleri, nizamnâmeler, mektuplar, takrirler, gazeteler, kendi gördükleri ve duydukları sayılabilir. Eserinde, depremler, yangınlar, çeşitli merasimler, müşahede edip garipsediği olaylar, şehzadelerin doğum ve ölümleri, ülkeler arası ilişkiler, savaşlar, ticari münasebetler, hukuki meseleler, hâl tercümeleri yer almaktadır. Tarih, özellikle Osmanlı-Rus savaşları için önemli bir kaynak niteliğindedir. Şem’dânîzâde Süleyman (ö. 1779) Mür’i’t-Tevârîh’inde, Halîl Nûrî (ö. 1794) Târîh’inde, Edîb Mehmed Emîn (ö. 1801) Târîh’inde, Ahmed Vâsıf (ö. 1806) Mehâsin’inde, Ahmed Câvid (ö. 1803) Müntehabât’ında, Mütercim Âsım (ö. 1891) Târîh’inde, Ahmed Cevdet Paşa (ö. 1895) Târîh-i Cevdet adlı eserinde Enverî’yi kaynak olarak kullanmıştır. Ahmed Vâsıf, Enverî’yi eleştirmiş ve III. Selim’in Enverî Târîhi’ni yeterli bulmadığını dile getirmiştir. Ahmed Cevdet Bey de Enverî’nin tahkikten yoksun olduğunu söylemiştir (Çiçek 2018: 115-252; Bayram 2014: 88-112, 136-143; Çalışkan 2000: XVIII-XX; Aktepe 1995: 268-270).

Üç cilt hâlinde olan eserin yurt içi ve dışında birçok nüshası bulunmaktadır. Muharrem Saffet Çalışkan (2000) eserin ilk cildi, Hikmet Çiçek (2018) ikinci cildi, Ü. Filiz Bayram (2014) ise üçüncü cildi üzerine doktora tez çalışması yapmışlardır.

Yazarın hayatı için bk. “Enverî, Sa’dullah Enverî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/enveri-sadullah-enveri-efendi-mdbir