Ali Rızâyî tarafından kaleme alınan tahmisler mecmuası. Eser, Ali Rızâyî Efendi tarafından tertip edilmiştir. Mecmuanın adı incelenen kaynak ve nüshada; Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî Efendi, kayıt nr. 172 olarak geçmektedir. Ali Rızâyî Efendi 18. yüzyılın sonu, 19. yüzyılın başında yetişmiş divan sahibi bir şairdir. Eserde çoğunlukla XVII ve XVIII. yüzyıllarda yaşamış şairlere ait şiirlere tahmisler yazıldığı görülmektedir. Eserin farklı yüzyıllarda yaşamış şairlere ait şiirler içermesi, eserde yer alan şairlerin bazı yeni şiirlerine ulaşma imkânı sağlanmıştır. Şairin eserinde tercih ettiği şair ve şiirleriyle kendi devrinin edebî, siyasi ve sosyal özelliklerini ortaya koyduğunu gösterir.

Divan şiirinin genel muhtevasına uygun olarak yazılan Ali Rızâyî‘nin tahmislerinde yer yer mahallileşme ve Sebk-i Hindî etkisi olmakla birlikte, hikemî tarzın ön plana çıktığı görülmektedir. Söz konusu eserde şairin yazdığı tahmislerin çoğunda “hâkimâne” bir üslûp ile şiirlerini kaleme almıştır. Ayrıca şiirlerinde XVII. yüzyıla hâkim olan Sebk-i Hindî akımının etkisiyle yazılmış şiirlerinde; yeni hayaller ve söyleyiş tarzları çok zengin bir şekilde yer aldığı görülürken anlamın söze üstün olması, hayallerin zenginleşmesi, incelmesi ve belirsizleşmesi, yeni mazmunlar ve yeni deyişler gibi birçok özelliklere rastlanmaktadır.

Eserde, şairi belli olmayan altı manzume ile birlikte 107 şairin 573 manzumesi bulunmaktadır. Eserde; 558 tahmis, 3 mesnevî, 8 terci-bend, 2 terkib-bend, 1 muhammes ve 1 tesbî’ yer almaktadır. En çok zemin şiiri bulunan şairler sırasıyla; Kânî, Nâbî ve Belîğ’dir. Bâkî, Nesîb, Beyânî, Âgâh, Yahyâ, ‘Atâyî ve Sabrî de bunları takip eder. Zemin şiirlere yazılan tahmislerin sayısında da sıralamalar aynıdır. Kânî’ye yazılan tahmis sayısı 102’dir. Onu 55 tahmisiyle Nâbî, 45 tahmisiyle Belîğ takip etmekte, ardından Bâkî [24], Nesîb [22], Beyânî [20], Âgâh [17], Yahyâ [15], ‘Atâyî [14] ve Sabrî [10] gelmektedir.

Ali Rızây’î‘nin yazdığı tahmisler tahmis-i müzdevic [aaaaa-bbbba-…] dir. Tahmis yazılan şiirlerin dikkat çeken bir özelliği de şiirlerin çoğunun rediflerden oluşmasıdır. Ayrıca mecmuadaki tahmisler 3 bendden 26 bende kadar farklı uzunluklardan oluşmaktadır. Tahmislerde en fazla kullanılan bend sayısı 5’tir. Mecmuadaki şiirlerin tamamında aruz ölçüsü ile yazılmıştır. Bahirlere göre en fazla kullanılan kalıplar: Remel, hezec, muzârî ve müctesdir.

Tahmis mecmuasındaki şiirler için ayrı ayrı başlıklar kullanılarak şiirlerin yazıldığı görülmektedir. Başlıklarında şiirine tahmis yapılan şairin mahlası yer almaktadır. Örneğin: “Tahmîs-i Gazel-i Nedîm Rahmetu’llahi’r-Rahîm” veya “Tahmîs-i Gazel-i Şerîf Agâ” gibi ifadelerle yazılmış şairin kendi ismi / mahlasını taşıyan özel başlıklar yer almaktadır. Eserde şairin kendisine de tahmis yaptığı görülmektedir. Bu da “Tahmis-i hod” şeklinde ifade edilmiştir.

Mecmuada adı geçen şairler, mecmuadaki sıralamaları ile şu şekildedir: “Nâbî, Hâtem, Râtib, Râgıb, Bâkî, Nef’î, Es’ad, Nedîm, Şerîf, Kânî, Sâlik, Nesîb, Âgâh, Nazmî, Fuzûlî, Hasîb, Sâbîr, Rûhî, Arzî, Tâlib, Atâyî, Fâizî, Nergisî, Riyâzî, Münîf, Semâ‘î, Yümnî, Cevrî, Sabîh, Sâmî, Sırrî, Ârifî, Vehbî, Râsih, Nazîm, Neylî, Vâsıf, Tıflî, Salâhı, Nazîf, Şâkir, Aziz, Hamî, Hâfız, Yahyâ, Siyâhî, Resîm, Râsim, Abdî, Nâbûd, Kadrî, Vâlî, Sâbit, Belîğ, Sabrî, Şeyhî, Güstâhî, Râmî, Kâzım, Nâ’ilî, Nahîfî, Mantıkî, Râzî, Hâkânî, Rızâ, Riyâzî, Visâlî, Sâfî, Vahdetî, Mâcid, Vesîm, Refî’, Rahmî, Şermî, Zamîrî, Sâkıb, Rezmî, Râşid, Hâletî, Şuhûdî, Fasîhî, Behiştî, Afîtâbî, Hamdî, Kelîm, Emrî, Mollâ, Şînâsî, Süheylî, Fehîm, Emnî, Vecdî, Fâmî, Alî, Mezâkî, Kabûlî, Ulvî, Sâlim, Mahrem, Hayâlî, Hakîm, Vaslî, Beyânî, Kemâlî, Sinânî, Ahmed Paşa”.

Eser; Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda Neslihan Dokumacı tarafından doktora tezi olarak çalışılmaktadır.

Şairin biyografisi için bk. “Rızâ, Yenişehir-Fenârî, Ali Rızaullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/riza-yenisehirfenari-ali-rizaullah