Ahmet Mithat Efendi'nin Haçlı Seferleri'ni, Hasan Sabbah ile Haşhaşileri ele alan tarihî romanı. 1877 yılında Kırkambar Matbaası’nda basılan ve “Kırkambar ilavesi, hikâye gözü” serisinden çıkan Süleyman Muslî, yazarın üç yıl süren Rodos sürgününden sonra kaleme aldığı ilk eserlerindendir. Yazar, romanın başında yer alan “Muharririn Bir Muhatab-ı Mefruzla Muhaveresi (yazarın hayalî bir kişiyle konuşması)” başlıklı mukaddimede Süleyman Muslî’yi “roman historik” (tarihî roman) olarak tarihin birkaç garip meselesi üzerine inşa ettiğini, amacının okurları tarihin daha uzak zamanlarına götürmek olduğunu belirtir. Hace-i Evvel’e göre romandaki ustalık ve güzellik; iç içe geçmiş, çözüldüğü vakit üç beş hikâye oluşturacak bazı olayları tarihe tatbik etmekle gerçekleşecektir. Ahmet Mithat Efendi, romanın ilerleyen sayfalarında Süleyman Muslî’yi tarihe dayalı bir eser olarak kaleme aldığını, gerçeğe dayalı tarihî olaylarla çeşitli maceraları harmanlamaya gayret ettiğini belirtir. Şu hâlde Süleyman Muslî için “ana çatısı tarihî olaylara ve gerçeklere bağlı kalmak kaydıyla birden çok hikâyenin birleşmesi neticesinde ortaya çıkmış tarihî bir romandır” diyebiliriz.

Ahmet Mithat Efendi Süleyman Muslî’de, Musullu bir genç olan Süleyman’ın başından geçenlerden hareketle 13. yüzyılın sonları ve 14. yüzyılın başlarında İslam coğrafyasında cereyan eden bazı önemli olayları ele almıştır. Romanda Süleyman ve Mariya Konstanse’nin maceraları zemin olmak üzere, Haçlı Seferleri, Bizans/Roma tarihi, Bâtınilik mezhebi üzerine yoğunlaşılır. Süleyman Muslî, Türk edebiyatında Haçlı Seferleri’ni işleyen ve Hasan Sabbah’la fedailerine odaklanan ilk roman olması bakımından önemlidir. Romanın vaka örgüsünün merkezinde yer alan şahıs, zekâ ve çevikliği ile idealize edilen Musullu Süleyman’dır. Roman, Haçlı Seferleri sırasında Filistin topraklarında bir köyde Süleyman’ın (köy ahalisince Baptisten adlı bir Hristiyan olduğu sanılmaktadır) bir savaş hilesiyle Hristiyanları tuzağa düşürmesiyle başlar. Süleyman’ın suç ortağı olduğu gerekçesiyle cezalandırılan Mariya Konstanse, daha sonra Bâtıniler tarafından kaçırılır. Sevdiği kızın Şeyhülcebel’in (Hasan Sabbah) fedailerince Alamut Kalesi’ne götürüldüğünü öğrenen Musullu Süleyman, Mariya’yı kurtarmak uğruna maceradan maceraya atılır. Ülke ülke, şehir şehir dolaşan Süleyman, nihayette zekâsını kullanarak sevdiği kıza kavuşur. Süleyman Muslî’de olaylar, oldukça geniş bir coğrafyada geçmektedir. Yazar, roman boyunca okurlarını Ortadoğu’nun pek çok ülkesinde ve şehrinde dolaştırır. Romanda Kudüs’ten Şam’a, İstanbul’dan Urfa’ya, Diyarbakır’dan Musul’a, Bağdat’tan Konya’ya Ortadoğu coğrafyasının asırlardır değişmeyen hareketliliği ve renkliliği; canlı tablolar hâlinde sunulur. Süleyman Muslî’de coğrafyaya bağlı verilen bilgilerde, Ahmet Mithat’ın 1869 yılında Mithat Paşa ve maiyetindekilerle yaptığı uzun seyahatteki gözlemlerinin etkisi vardır. Zeynep Kerman, yazarın özellikle Güneydoğu Anadolu illeriyle ilgili tasvirlerinde bu seyahatin izlenimlerinden faydalandığını belirtir (2000).

Ahmet Mithat romanlarının karakteristik bir özelliği olan konu dışına çıkarak okuru bilgilendirme gayreti, bu romanda da belirgin bir şekilde görülmektedir. Yazar, dönemi tasvir etmek ve tarihî olaylarla şahsiyetleri açıklamak için bu romanında da sık sık tarih kitaplarından alıntılar yapar. Bu kitapların başında ise Müneccimbaşı Derviş Ahmet Dede tarafından kaleme alınan Sahayifü’l-Ahbar(Müneccimbaşı Tarihi) ile Heredot Tarihi yer alır.

Oyunlaştırılarak 1966 yılında TRT radyolarında dinleyici ile buluşturulan Süleyman Muslî, yeni harflerle ilk kez 1971 yılında Musullu Süleyman adıyla Behçet Necatigil tarafından dili sadeleştirilerek neşredilmiştir. Süleyman Muslî’nin ikinci neşri, (Çengi ve Kafkas ile birlikte) Türk Dil Kurumu tarafından yapılır. Roman, 2015 yılında Suat Batur tarafından yine Musullu Süleyman adıyla ve sadeleştirilerek basılmıştır. Romanın son baskılarından biri de 2019 yılında Dergâh Yayınları tarafından yapılmıştır. 

Yazrın biyografisi hakkında bk. "Ahmet Mithat Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi