SÛK-I UKÂZ (HAYRET)
edebiyat mecmuası
Hayret, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi (d. 1264/1847-48 - ö. 1331/1913)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Adanalı Hayret Efendi bir edebiyat ve kültür mecmuası. 1264/1848 yılında Adana’da dünyaya gelen Hayret Efendi, memleketinden ötürü Adanalı Hoca Hayret Efendi ismiyle de tanınmaktadır. Hayret, Sûk-ı Ukâz adlı eserini İslam kültür ve uygarlığının edebî niteliklerini, sanat özelliklerini gün yüzüne çıkarmak düşüncesiyle hazırlamıştır (Kalyon 2018: 397). Sûk-ı Ukâz, ismi İslam öncesi dönemde kurulmuş olan Arap panayırından gelmektedir. 

Mecmua, Arapçadan yapılmış olan tercümeleri içermektedir. Eserin başında 32 sayfalık bir mukaddime bulunmaktadır. Hayret Efendi, Mukaddime'de dergiye Suk-ı Ukaz isminin veriliş sebebini şu şekilde açıklamaktadır: İşte bir sergi-i belâgat olan mezkûr Sûk-ı Ukâz’ın te’sir-i belîği buralara kadar gelmiştir. Biraz düşünülürse şairler sergilerinde böyle birer darü'l-istifade olup içlerinde kuvve-i bâsıra ile gûş ediliyor. Kelimât ile takrîr-i kelâm olunarak müdavimlerinin bi’l-fiil tahsil etmekte oldukları ayne’l-yakîn müşahede olunur (Adanalı Hayret Efendi 1304: 5). Büyük iddialarla çıkarılan dergi tek sayı çıkmıştır.  Derginin içeriğine dair mukaddimede bilgiler veren ve Arapça, Farsça, Türkçe olmak üzere üç dilde yazılmış yazılara yer verileceğini belirten Hayret Efendi, bu dillerin sayılarının ileriki sayılarda artacağını, Çağatayca, Çince, Hintçe, Açe dili, hatta Ümit burnu dilinde yazılmış metinlere yer verileceğini gemi benzetmesiyle dile getirmektedir (Adanalı Hayret Efendi 1304: 6)  Devrin şiir anlayışı ve edebiyata olan yaklaşımlar hakkında da fikir veren dergi, edebiyatımızın tek sayılık nadir dergileri arasında yerini almıştır.

Suk-ı Ukaz,1304/1886-87 yıllarında, Karabet ve Kasbar Matbaası'nda basılmıştır. Eser Abuzer Kalyon tarafından tanıtılmıştır (2018).

Şairin biyografisi için bk. "Hayret, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayret-mehmed-bahaeddin-hayret

Eserden Örnekler


Evet mekteb-i Ukâz acayibdir. Derûnunda bulunan ukâzîlerin -derûnunda oldukları halde- toplanıp koyunlarına girmek gibi harikaları da hâ’izdir. Dikkat olunur mu? Ukâz yavaş yavaş bir kitap olmaya başlıyor. Anlaşıldı! Ukâz kitap değil, her şey olacaktır. -Elbette! (İnne mine’l beyânî le sihran) levha-i Peygamberîsini ta’lîk eylemişdir. Baksanıza! Enzâr-ı isti’dâdın hem muhiti oluyor hem muhatı oluyor. Koca Sûk-ı Ukâz füsunun füzûn olsun. Revâcın icâz mertebelerine doğru fırlasın. Korkarım ki Ukâz, hakkında ettiğim şu ıtnâbın pek muciz bir kelâm olduğunu beyân ederek beni mahcûb edecektir. Her neyse Ukâza teşekkür ederim ki şu âciz kalem içinde bir kûşe-i kabul gösteriyor. Nasıl teşekkür etmeyelim Sûk-ı Ukâz bizim değil, ümmetindir. Bânîlerinin mülkiyetinden çıkıp vakfu’llah olan cevâmi’-i şerîfe gibi müesseselerinin alâkası kalmayıp ümmetin malı olmuştur. Gördünüz mü? Biz Sûk-ı Ukâz, Mekteb-i Ukâz derken o bir mescid olmaya başlıyor. Cevâmi-i bünyâdanın ihyâ kerdelerinden efrâd-ı sâ’ire misilli girip bir edâ-yı salât etmekten başka hakları kalmadığı gibi bizim de fikren cemaat-i muharririn arasına sokularak Ukâzın mefruşatı olan seccâde-i evraka kalem gibi vaz’-ı cebîn-i âsâr etmekten başka hakkımız kalmıyor. Mescîd-i Ukâz içinde bulunalım da varsın kalmasın. Çünki Ukâz içinde bulunmak itikadımca fariza, efkârımca ibadettir (Adanalı Hayret Efendi 1304: 10-11).

Kaynakça


Adanalı Hayret Efendi (1304/1886-87). Sûk-ı Ukâz. İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası

Azizova Elnure (2012). "Suk-ı Ukaz". İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

Kalyon, Abuzer (2018). "Adanalı Hayret Efendi’nin İddialı Edebiyat Mecmuası 'Sûk-ı Ukâz'". Divanlar Arasında Bir Ömür, Prof. Dr. Ahmet Mermer Armağanı. Ankara: Akçağ Yay. s.397

Atıf Bilgileri


KALYON, FİLİZ. "SÛK-I UKÂZ (HAYRET)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/suk-i-ukaz-hayret. [Erişim Tarihi: 10 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 EŞ’ÂR-I HAYRET (HAYRET) Hayret, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi Doç. Dr. FİLİZ KALYON
Görüntüle
2 ŞEHRÂYÎN VE SİHR-İ BEYÂN (HAYRET) Hayret, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi Doç. Dr. FİLİZ KALYON
Görüntüle
3 MİR’ÂT-I BEDÂYİ’ / MESNEVÎ-İ HAYRET EFENDİ / ŞEHRÂYÎN (HAYRET) Hayret, Mehmed Bahâeddîn Hayret Efendi, Adanalı Hoca Hayret Efendi Doç. Dr. FİLİZ KALYON
Görüntüle
4 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
5 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
6 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
7 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
8 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
9 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
10 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
11 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
12 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
13 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle