II. Köktürk Devleti’nin ardından kurulan Uygur Devleti dönemine ait bir yazıt.

Tes, Taryat ve I. Karabalgasun gibi, Şine Usu yazıtı da Uygur Devleti’nin kağanlık yazıtlarından biridir. Uygur Kağanlığı yazıtları içerisinde satır sayısı bakımından en hacimli olandır. 1909 yılında G. J. Ramstedt tarafından kuzeybatı Moğolistan’da, Şine Usu Gölü civarında bulunan yazıt, 3 m. 80 cm. yüksekliğinde olup dört köşeli granit taştır.

Çince bölüm bulunmayan taşın dört yüzü de Köktürk harfleriyle kaplı olup yazıtın kuzey yüzünde 13, doğu yüzünde 12, güney yüzünde 15, batı yüzünde ise 12 satır bulunmaktadır. Moyun Çor, Bayan Çor, Selenge ve Şine Us adlarıyla da bilinen yazıt, Tes ve Taryat yazıtları gibi, 747-759 yılları arasında kağanlık tahtında bulunan Tengride Bolmış El Etmiş Bilge Kagan yani Moyan Çor (磨延) tarafından 759 veya 760 yılında yazdırılmış ve diktirilmiştir. Yazıt bugün, ilk bulunduğu yerde, Arhangay eyaleti sınırları içerisinde bulunan Mogoyn Şine-Us bölgesinde iki parça hâlindedir. Yazıtın kuzey yüzünün 6, 8, 9 ve 10. satırları, Taryat yazıtının doğu yüzünün 6, 7, 8 ve 9. satırları ile neredeyse aynıdır. Bu benzerlikler her iki yazıtın da aynı kağan tarafından yazdırılıp diktirildiğine kanıt olarak değerlendirilebilir.

Yazıtın önemli taraflarından biri de çok sayıda yer adının tespit edilmiş olmasıdır. Bu, Uygur Kağanlığı coğrafyasının tespiti açısından önemli olduğu gibi öteki yazıtlardaki bazı coğrafi adların yerini tespite de yardımcı olmaktadır. Örneğin, Ötüken’in bulunduğu konum, Köl Tegin, Bilge Kağan ve Tonyukuk gibi II. Köktürk Kağanlığı’nın ünlü yazıtlarından hareketle tam olarak belirlenemezken özellikle Tariat ve Şine Usu yazıtları, Ötüken’in Tes Irmağı’nın güney bölümlerinde olduğu sonucunu çıkarmaya imkân vermektedir.

Yazıtın kuzey yüzünün ilk satırı Tengride Bolmış El Etmiş Bilge Kagan adıyla başladığı için yazıtın kimin adına dikildiği kolayca anlaşılmaktadır. Yine kuzey yüzünde, Uygurların Ötüken ve Tegres arasında yaşadığı, sularının Selenge olduğu, On Uygurların Dokuz Oğuzlara yüz yıl boyunca hükmettiği, Dokuz Oğuz boylarının bir araya getirildiği, II. Köktürk Devleti’nin son kağanlarından Ozmış’ın kağan olduğu ve koyun yılında (743) üzerlerine ordu sevk edildiği, Ozmış Kağan ile hatununun ele geçirildiği ve ardından Köktürklere boyun eğdirildiği, Uygur, Basmıl ve Karluk işbirliğinin önemli temsilcisi Üç Karlukların On Oklara katıldığı ve domuz yılında (747) bozguna uğratıldığı, bu sırada Tay Bilge Totok’un yabguluğa tayin edildiği ve ardından Köl Bilge Kağan’ın öldüğü bilgisi bulunmaktadır.

Doğu yüzünde Tay Bilge Totok ile mücadeleden söz edilmiş, düşmanın ortadan kaldırılmasının ardından iki oğluna yabgu ve şad unvanlarının verildiği ve bunların Tarduş ve Tölis boylarına yönetici olarak atandığı, 750 yılında Çiklere doğru sefere çıkıldığı ve Yenisey Irmağı boyunda bozguna uğratıldığı, sonrasında Tes Irmağı’nın kaynağında, Kasar’ın batısında yayladıkları ve ardından Kırgızlara sefere çıkıldığı ifade edilmiştir.

Güney yüzünde kağanın, yönünü batıya, Altay Dağları’nın öte taraflarına çevirdiği, Urungu Irmağı civarında Karlukların bozguna uğratıldığı, bir kez daha Çiklerle savaşıldığı, Çiklerin tâbi olmaları üzerine onlara askerî vali atandığı, ardından Basmıl ve Türgeşlerle mücadele edildiği, sonrasında Orhon ve Balıklıg ırmaklarının birleştiği yerde karargâh kurulduğu, Karluk ve Basmıllarla yeniden savaşıldığı belirtilmiştir.

Batı yüzünde yer alan satırlarda çok fazla boşluk olduğu hâlde, Çin imparatoru ile ilişkiler çerçevesinde, Tang Hanedanlığı’nda baş gösteren An lushan isyanı dolayısıyla yapılan mücadeleler ve ardından Çin imparatorunun verdiği hediye ve ayrıcalıklardan söz edilmiş olmalıdır. Yine batı yüzünde, Selenge Irmağı kıyısında Soğdlularla Çinlilere Baybalık adında bir kent yaptırıldığı da kaydedilmiştir. Bu bilgi, özelde Uygur Türkleri, genelde Türk boylarının kent yaşamı açısından önemli bir veri olarak değerlendirilebilir.

Yazıt üzerinde yapılan ilk çalışma, yazıtı bulan G. J. Ramstedt’e aittir (1913). Yazıtla ilgili neşir çalışmaları, tarih sırası ile şöyledir: Ramstedt 1913, Orkun 1936, Malov 1959, Aydarov 1971, Şinehüü 1980, Moriyasu 1999, Tekin 2000, Karjaubay 2003, Berta 2004, Bazılhan 2005, Aydın 2007, Moriyasu-Suzuki-Saito-Bai-Tamura 2008, Moriyasu-Suzuki-Saito-Tamura-Bai 2009, Şirin User 2009, Mert 2009, Aydın 2011, Ölmez 2012, Ariz-Aydın 2014, Şirin 2016, Aydın 2018, Ölmez 2018, Alyılmaz-Mert 2019.