Hasan Cemâlî Baba adıyla meşhur olmuş Tekirdağlı Kürt Hasanzade Hasan Hüsnî Cemâlî Baba (1830-1924?) tarafından kaleme alınan ve değişik kaynaklarda dağınık hâlde bulunan şiirler. Bu şiirlerin sayısı toplamda otuz sekizdir ve on sekizi araştırmacı-yazar Refik Engin tarafından Tekirdağ civarında derlenmiştir. Bu şiirler Seyfullah Yıldırım tarafından bir araya getirilmiştir (Yıldırım 2005: 38, 392-429).

Hasan Cemâlî Baba, Anadolu’daki tasavvuf hareketlerinin etkisiyle ortaya çıkan Bektaşi tarikatına mensup bir şairdir. Dolayısıyla şiirlerinin konusu bütünüyle Bektaşi inanış ve ibadetleriyle ilgilidir. Hasan Cemâlî Baba’nın şiirlerinde güçlü bir Allah inancına, Hz. Muhammed, Hz. Ali ve On İki İmam inancı eşlik eder. Ehlibeyt, Âl-i Aba, On İki İmam, Guruhu Naci gibi Bektaşi inancının merkezinde yer alan topluluk isimleri ile Muhammed, Hz. Ali, her birinin tek tek isimleri anılmak suretiyle On İki İmam, Hacı Bektaş Veli, Balım Sultan, Kırklar, Resul Dede, Güvenç Abdal, Buz Baba, Kadıncık Ana, Şah Kalender, Seyyid Ali Sultan, Kızıl Deli ve Ariz Baba gibi Bektaşilikte kutlu kabul edilen kişiler Hasan Cemâlî Baba’ya ait şiirlerde yer almıştır. Bu şiirlerde Bektaşi tarikatının kavram dünyasında önemli bir yer işgal eden Dört Kapı ve Dört Kapıyı oluşturan Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat kapılarına da fazlaca yer verilmiştir. Dikkat çeken bir diğer husus kimi ayet ve hadislerin farklı yerlerde hatırlatılmasıdır. Söz gelimi, şiirlerde geçen “Fesemme vechu’llah” ifadesi Kuran-ı Kerim’deki Bakara suresinin 115. ayetine; “küntü kenzi” ifadesi ise “Ben gizli bir hazine idim, bilinmek istedim ve bu halkı bilinmek için yarattım” anlamındaki kutsi hadise işarettir.

Hasan Cemâlî Baba’nın şiirlerinin çoğunluğunu nefesler oluşturur. Onun nefeslerinde, şairin tarikat yolunda yaşadıkları, dervişte olması gereken vasıflar, Hazret-i Hünkâr’ı ziyaretinde yaptıkları ve şahit olduğu olağanüstü manevi olaylar anlatılmıştır (Yıldırım 2005: 393-397). Şair bu nefeslerin birinde ayrıca “Bektaşî” kelimesindeki her bir harften yola çıkarak tarikatın vasıflarını sembolik bir şekilde dile getirmiştir (Yıldırım 2005: 399). Bir başka nefeste ise Alevi-Bektaşilerin Yezit ve soyundan farkını ortaya koyarak Bektaşi tarikatının sınırlarını çizmiştir (Yıldırım 2005: 400-401).

Hasan Cemali Baba’nın şiirlerinde hecenin 11’li ve 8’li ölçüleri kullanılmıştır. Hece ölçüsü ile yirmi beş nefes, bir türkü, bir nevruziye ve iki muhammes kaleme alınmıştır. Aruzun “Mefâ’ilün / Mefâ’ilün / Mefâ’ilün / Mefâ’ilün”, “Mefâ’ilün / Mefâ’ilün / Fe’ûlün” ve “Fâ’ilâtün / Fâ’lâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilün” kalıplarıyla da 6 gazel yazılmıştır. Yine şiirler arasında Fâ’ilâtün / Fâ’lâtün / Fâ’ilâtün / Fâ’ilün kalıbıyla yazılmış üç de tahmis vardır. O, hece ölçüsüyle kaleme aldığı şiirlerinde genellikle açık ve anlaşılır bir üslup benimsemiştir. Ancak aruzlu şiirlerinde yabancı sözcüklere yer vererek nispeten ağır bir dil kullanmıştır. Şair, edebî sanatları da şiirlerinde ustalıkla kullanarak dilin inceliklerini ortaya koymuştur. Hasan Cemâlî Baba, şiirlerinde “Cemâl”, “Cemâlî”, “Âşık Cemâlî”, “Derviş Cemâlî”, “Hasan Cemâl Baba”, “Cemâlî Baba”, “Baba Cemâlî” mahlaslarını kullanmıştır. Hasan Cemâlî Baba’nın Şiirler’i, diğer eserleriyle birlikte 2005 yılında Seyfullah Yıldırım tarafından Hasan Cemâlî Baba Hayatı, Sanatı ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme adıyla yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (Yıldırım 2005).

Şairin biyografisi için bk. “Cemâlî Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cemali-baba