- Yazar Biyografisi (TEİS)
Muhammed Sâlih - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi Arife Ece Evirgen
- Eser Yazılış Tarihi:1510
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:12/05/2022
ŞİBÂNÎ-NÂME (MUHAMMED SÂLİH)
biyografik eserlerMuhammed Sâlih
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şiban Han’ın 905/1499-1500 - 911/1505-06 yılları arasındaki hayatı ve savaşlarını konu alan mesnevi. 4447 beyitten müteşekkil eser, Muhammed Sâlih tarafından Çağatay Türkçesiyle kaleme alınmıştır. Eser aruz vezninin fe’ilâtün / fe’ilâtün / fe’ilün kalıbıyla yazılmıştır.
Şiban Han’ın Buhara seferi ile Harezm’i fethine kadar olan olayları ele alır. Devrin siyasi hayatının, halkın gündelik yaşayışının, savaş usullerinin gerçekçi bir biçimde anlatıldığı; konusu itibarıyla dönemin diğer mesnevilerinden ayrılan eserin kelime kadrosu epey zengindir. Özellikle bugün bilinmeyen yer adlarını ihtiva etmesi, tarihî şahsiyetler ve olaylarla ilgili detaylı bilgilere yer vermesi Şibanî-name’nin yalnızca edebî bir eser olarak değil bir tarih metni olarak da kıymetini artırmaktadır.
Eserin bugüne ulaşmış iki nüshası vardır. Avusturya Millî Kütüphanesi’nde 1156 numarada kayıtlı Viyana nüshası, fe’ilâtün / fe’ilâtün / fe’ilün kalıbıyla mesnevi nazım şekliyle yazılmış, 226 varak ve 4447 beyittir. Tam ve minyatürlüdür. Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi’nde Török, Qu, 68 numarada kayıtlı 190 varaktan müteşekkil Budapeşte nüshası ise baştan ve sondan eksiktir. Bu yazmanın ilk 96 varağı Viyana nüshasından tamamen farklıdır. Son 94 varağı ise Viyana nüshasının 92-182 varaklarının sayfaları karışık, yer yer tekrar eden ve arada eksiklikler bulunan bir kopyasıdır. İlk 96 varaktaki metin ise aruzun feûlün / feûlün / feûlün / feûl kalıbıyla yazılmış eksik bir Şibanî-nâme’dir. Ancak; dil özellikleri, kelime hazinesi, Viyana nüshasının yazılmaya başladığı tarihten sekiz yıl kadar önceki olayları da içermesi ve metinde Muhammed Sâlih’ten üçüncü şahıs olarak bahsedilmesi ilk 96 varaktaki eseri başka birinin yazdığı ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Viyana ve Budapeşte nüshalarında anlatılanlarda tutarlılık varsa da bazı detayların farklılaşması dikkat çekicidir.
Viyana nüshası, ilk kez 1885’te Vambery tarafından Almanca tercümesiyle yayımlanmıştır (1885). Melioranskiy’nin hazırladığı yayın ölümünün ardından Samoyloviç tarafından kaleme alınan uzun bir ön söz ile basılmıştır (1908). Eser, Özbekistan’da 1961’de Nasrulla Devran tarafından, 1989’da ise Kayumov başkanlığındaki heyet tarafından yayımlanmıştır (Karasoy ve Toker 2005: 29). Ülkemizde metnin tam neşrini giriş, tıpkıbasım, metin ve tercüme olarak Yıldız Kocasavaş hazırlamıştır (2003). Budapeşte nüshasını ise ilk kez Arife Ece Evirgen tanıtmış (2018) ve metin, inceleme, dizin bölümleriyle doktora tezi hazırlamıştır (2019).
Eserden Örnekler
dâsitânî işit imdi Handın
ya‛nî ol pâdişeh-i devrândın
Mogol ol söz bile vü Hazret-i Han
tileben nusret ü feth-i Yezdân
mindi devlet atıga şâhâne
sürdi ol pâdişeh-i ferzâne
çün Kühek suyıdın ötti ol şâh
yitti ol ilçi digen nâme-siyâh
hanlarınıng sözini ‛arz itti
‛arz itip sulh sözige yitti
Han didi Uratipege yitmey
çirig ol kal‛a sarı darıtmay
sulh sözige cevâbım yoktur
Tingri lutfı bile könglüm toktur
uşbu söz birle yürüdi ol han
tâ Ribât-ı Melik ü Sîbistân
hasmnıng hâlini anda bildi
bir kişi anda til alıp kildi
sözi bu kim yürüben ol iki han
Andicân bardılar eylep cevlân
Hanga bu kıssa çü ma‛lûm oldı
sözi keyfiyyeti mefhûm oldı
didi Tenbel manga nöker boldı
anga ikbâl müyesser boldı
yiberip kardaşını katımga
hutbe okudı mining atımga
[...]
uşbu söz birle revân boldı Han
boldı leşker takı fi’l-hâl revân
yürüben Sır yolıga indiler
tüşüben anda demî tındılar
Han didi kim kiçeli deryâdın
öteli tag bile hârâdın
baralı râst Mogol kişverige
salalı zelzeleler kişverige (Evirgen 2019: 283-284)
Kaynakça
Evirgen, Arife Ece (2018). Şibanî-nâme’nin Budapeşte Nüshası Üzerine. SUTAD 44: 153-161.
Evirgen, Arife Ece (2019). Şibanî-nâme’nin Budapeşte Nüshası (Metin-İnceleme-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Karasoy, Yakup ve Mustafa Toker (2005). Türklerde Şecere Geleneği ve Anonim Şibanînâme. Konya: Tablet Kitabevi.
Kocasavaş, Yıldız (2003). Şeybanî-nâme Giriş-Tıpkıbasım-Metin Tercüme. İstanbul: Çantay Yay.
Melioranskiy, Platon Mikhailovich (1908). Muhammed Salih-Şeybani-name-Dcagatayskiy Tekst. S. Petersburg.
Vambéry, Hermann (1885). Die Scheïbaniade Ein Özbegisches Heldengediht in 76 Gesängen. Budapest.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | TÂRÎH-İ REŞÎDÜDDÎN / TÂRÎH-İ REŞÎDÎ | Mîrzâ Haydar Duglat Mîrzâ Muhammed Haydar Köregan b. Muhammed Hüseyin b. Muhammed Haydar b. Emir-i Kebîr Saîd Ali b. Emir Ahmed b. Hudaydad b. Emir Bulacı | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
2 | CİHÂN-NÂME | MÎRZÂ MUHAMMED HAYDAR KÖREGAN, Haydar Mîrzâ Duglat, Mirza Muhammed Haydar Duğlat | Dr. NURAY TAMİR |
Görüntüle | ||
3 | BAHRÜ’L-HÜDÂ (ŞÎBÂNÎ) | ŞÎBÂNÎ | Doç. Dr. rabia şenay şişman |
Görüntüle | ||
4 | ARÛZ RİSÂLESİ (BABUR) | Babur , Gâzî Zahîreddîn Muhammed | Dr. Duygu Koca |
Görüntüle | ||
5 | BÂBUR-NÂME/VEKÂYÎ (BABUR) | Babur, Gazi Zahîrüddin Muhammed | Dr. NURAY TAMİR |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (BABUR) | Babur , Gazi Zahîrüddîn Muhammed | Dr. NURAY TAMİR |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN/DÎVÂN-I TÜRKÎ-Yİ BAYRAM HAN/ HAN-I HANÂN (BAYRAM HAN) | Bayram Han | Dr. ilhame gültekin |
Görüntüle | ||
8 | GÜL Ü BÜLBÜL (BORA GAZİ GİRAY HAN) | Bora Gazi Giray Han | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
9 | FARSÇA DÎVÂN (EMÂNÎ) | Emânî, Muhammed Beg | Dr. Kadriye Hocaoğlu Alagöz |
Görüntüle | ||
10 | MAHMÛD VE AYAZ (ENÎSÎ) | Enîsî, Yol Kulu Beg Şamlu | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle |