Birgivî’nin (ö. 981/1573) Risâle fî usûli’l-hadîs isimli eseri üzerine Dâvûd-i Karsî’nin (ö. 1160/1747) Arapça yazdığı şerhe Yûsuf Şükrî’nin Arapça yazdığı hâşiye. Müellif eserini 1251/1835 yılında Mısır’da tamamlamıştır. Eser, İstanbul Matbaa-i Âmire’de 11 Cemâziye’l-ûlâ 1293/1876 yılında basılmış olup Süleymaniye Kütüphanesi İzmirli İsmail Hakkı Koleksiyonu numara 450'de kayıtlıdır.

Hadis usûlünün temel kavramlarını içeren bu muhtasar eserde belirgin başlıklar yoktur. Metnin aslı parantez içerisinde yer almaktadır. Yûsuf Şükrî metnin bütününü aynı yoğunlukta şerh etmemiştir. Açıklamaları, yeterince anlaşılmadığını düşündüğü konularda daha fazladır. Bazen de bir kelimenin kısaca kastını, bir müellifin eserini veya eserin müellifini daha açık bir şekilde yazmakla iktifa etmiştir.

Yûsuf Şükrî hâşiyesine, besmele ve Allah’a hamd ederek giriş yapar. Hadisle ilgili değinilen ilk konu hadis ıstılahının tanımıdır. Metin, tanım içerisinde yer alan takrîr ve benzeri unsurların açıklaması; muhaddis, hâfız gibi terimlerin açıklaması ile devam etmektedir. Daha sonra kaynağına göre hadis çeşitlerinden olan merfû’, mevkûf ve maktû’ hadis gelir. Sened kavramının tanımı ve ilgili açıklamalar yapıldıktan sonra, senedinin durumuna göre hadis çeşitleri muttasıl, munkatı’, muallak, mürsel, mu’dal, müdelles terimleri üzerinde durulmaktadır. Şâz, muallel, münker gibi zayıf hadis çeşitlerinden sonra hadisin sıhhati açısından taksimi konusu açıklanmaktadır. Sahih hadis işlenirken bir râvinin taşıması gereken şartlara değinilmekte; bu bağlamda mevzû’, hasen gibi hadis çeşitlerine de işaret edilmektedir. Eserde azîz, garîb, meşhûr, ferd gibi kavramlar da yer almakta; son olarak şâz, münker, sahîh, zayıf şeklinde isimlendirilen rivayetlerle ilgili birtakım önemli ve alanın incelikli konularına değinilmektedir.

Çocukluğundan itibaren samimi bir peygamber sevgisi taşıdığı belirtilen müellif, eserini Hz. Peygamber’in (s.a.) âline ve ashâbına ve sonra gelen nesle salavâtlar getirerek bitirmiştir. Yûsuf Şükrî eserin sonunda Hz. Peygamber’i şefaatçi olarak tayin ettiği Arapça bir münacaata da yer vermiştir.

Yûsuf Şükrî’nin hâşiyesi elbette Dâvud-i Karsî’nin, Birgivî’nin eserine yapmış olduğu şerhe göre şekillenmiştir. Örneğin sahâbenin adâleti gibi bazı konularla ilgili nispeten daha fazla açıklama yapması biraz da bundan kaynaklanır. Öte yandan onun bazı konularla ilgili örnek hadis zikretmesi ve bunlarla ilgili sıhhat değerlendirmesi yapması hâşiyesinin öne çıkan özelliklerindendir. Ayrıca Yûsuf Şükrî’nin Dâvud-i Karsî ile hemen bütün konularda aynı görüşe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Ancak az da olsa farklı düşündüğü konulara dair itirazlarını da dile getirmiştir.

Eser, Osmanlı’nın son dönemlerinde yazılan hadis usûlüne dair teliflerden biri olması açısından önemi haizdir. Ancak, hadis usûlünün kırılma noktalarından biri olan ve daha sonra kaleme alınan eserlerin muhtevasını şekillendiren İbnu’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Ulûmu’l-hadîs’i ve bunun üzerine yapılan bazı şerhler dikkate alındığında söz konusu hâşiyenin usûl kapsamında değerlendirilen pek çok konuyu içermediğini, bazı konularda da yeterli tartışmalara girilmediğini de belirtmek gerekir.

Eserle ilgili temas edilmesi gereken bir diğer husus da, aslı olduğu düşünülen Risâle fî usûli’l-hadîs isimli eserin Birgivî’ye aidiyeti ile ilgili birtakım şüphelerin mevcut olduğudur. Eser, Dâvud-i Karsî’nin şerh yazması ile gündeme gelmiş; bundan önce herhangi bir tarih-tabakât kitabında yer almamıştır. Dâvud-i Karsî bazı açıklamalar yaparak risâlenin Birgivî’ye ait olduğunu ifade etmişse de Yûsuf Şükrî, Dâvud-i Karsî’nin “Bu beni ve talebeleri ikna etmedi.” cümlesini risâlenin Birgivî’ye aidiyeti ile ilgili anlamış; fakat daha fazla yorum yapmamıştır. Bu aidiyet meselesinin çözülmesi için daha detaylı çalışmalara ihtiyaç vardır.

Yalnızca eseri konu alan bir çalışma bulunmamaktadır. Ancak İbrahim Saylan (2008), Yusuf Şükrî'nin eserlerinde kullandığı hadislerin tahric ve değerlendirmesine odaklandığı yüksek lisans tezi hazırlamış ve bu tezden üretilen bir makale (2020) kaleme almıştır.

Müellifin biyografisi için bk. “Şükrî, Yûsuf Şükrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sukri-yusuf-sukri