Üftâde’nin (ö. 988/1580) Dîvân’ında yer alan 5 beytlik: “Yine dûş oldı gönül yârin cemâl-i şem’ine” ve 7 beytlik: “Aslını bilen kişi itmez bu yollarda karâr” mısralarıyla başlayan gazel nazım şeklindeki iki nutkuna Ali Örfî tarafından (d. ? – ö. 1305/1887-88) yapılan şerhleri içeren eser. Eserin tespit edilebilen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi, Hüdayi Efendi 658 demirbaş numarasına kayıtlıdır. Nüshanın zahriyesinde; eserin kütüphanedeki bölümü, numarası, kütüphane ismi, kitap ismi, şârih ismi, sayfa adedi, boyut, yazının cinsi, teberrü edenin ismi, teberrü tarihi, teberrü edilen yer gibi temellük ve vakfa dair kayıtlar bulunmaktadır.

Urfî, iki nutka şerh yapmasını; Üftâde’nin tevhîd dili üzere söylediği yedi esmâyı (esmâ-i seb’a) ve mertebeyi (etvâr-ı seb’a) içeren nutuklarını mübtedî sâliklerin anlayabilecek kapasitede olamaması münasebetiyle onların bu metinlerden mahrum kalmamaları, seyr ü sülûkte zevk ve istiğrak kazanabilmeleri (Ali Urfî ?: 1b), sadedindeki sebebe dayandırmıştır. Şârih, şerhlerini Celvetîlik ve mensubu olduğu Melâmilik ilke ve esasları mukayesesi üzerine kurgulamıştır. Öte yandan bu seyirde nasıl yol alınması gerektiğine dair tecrübelerini aktararak sâliklerin kemâlete/vuslata erişmelerine katkı sağlamak istemiştir. Dolayısıyla onun şerhteki amacının; vahdet neşvesi ve kendi meşrebince talim yani sâlikleri teorik ve pratik açından bilinçlendirip mertebelere hazırlayıp eğitmek olduğu görülmektedir.

Urfî, Üftâde’nin nutuklarını şerh ederken tümevarım metodunu kullanmış, gazeli genellikle mısra bazen de beyt türünden anlamlı parçalara ayırmış, filolojik detaylara girmeden muhtevayı önceleyerek mesajını muhatabına anlaşılır bir dil ve üslupla ulaştırmaya çalışmıştır. Bazen de beytlerde geçen lafızdan/lafızlardan şairin muradına ve bu muradın muktezasına melâmet çerçevesinde dikkat çekmiştir. Açıklamalarını delillendirmek-kuvvetlendirmek için de ayet, hadis, kıssa, şiir gibi kaynaklardan da faydalanmıştır. O, muhatabının anlamayacağını düşündüğü hususları açıklığa kavuşturmak maksadını güder tarzda bir metotla Üftâde’nin muradına değinmiş fakat müritlerin ihtiyacına uygun düştüğünü düşündüğü yorumlarını ön plana çıkarmayı, vurgularını bu yönde yapmayı tercih etmiştir. Bu bağlamda temel olarak şerhin muhtevası; nûr-i Muhammedî, vahdet/vuslat, kesret, zât, sıfât, ef’âl, esmâ, zikir, fenâ-bekâ makam ve mertebeleri, mürit-mürşit konularından oluşmaktadır (Ayrıca bkz. Yılmaz 2019: 247-250).

Şairin biyografisi için bk. “Ali Urfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-urfi-efendi.