Hasan Sezâî tarafından Niyâzî-i Mısrî’nin: “Halk içre bir âyîneyüm herkes bakar bir ân görür / Herkes görür kendi yüzin ger yahşi ger yaman görür” matlaʻlı nutkuna yapılan şerh. Hasan Sezâî’nin bu şerhi Hüseyin Vassâf ile birlikte (Tatcı-Akkuş 2016: 79-223) aynı nutka yapılan iki şerhten bir diğeridir. Araştırmalar sonucu eserin çeşitli kütüphalerde kayıtlı 18 nüshası tespit edilmiştir.

“Tâliblerini” bilgilendirmeyi ve onlara bazı tasavvufî hususları açıklamayı amaçlayarak kaleme aldığı anlaşılan şerhinde Hasan Sezâî dil açısından, kaynak metin ve şerhinin hüviyeti-mahiyeti gereği Arapça ve Farsça lafızları, ekleri, kelime gruplarını/tamlamalarını sıklıkla kullanmıştır. İlgili lafızlara ve ıstılahî kavramlara özel okuyucu kitlesinin aşina olduğu kabul edilirse Sezâî’nin şerhi açık bir dil ve sohbet havasını yansıtan anlatımla yaptığı söylenebilir. Bunun yanı sıra genel itibarıyla şerh; talim ve teşvik etmeye, öğüt vermeye, duygu-düşünceyi aktarmaya vb. yönelik didaktik anlatım unsurlarını ve üslup özelliklerini de bünyesinde barındırmaktadır.

Hasan Sezâî, şerhine kaynak olan metni öncelikle beyitlere bölmüş, daha sonra bu cüzü kendi içinde anlamlı parçalara ayırarak şerhini gerçekleştirmiştir. O, şerhinde filolojik açıklamalara yer vermeden parça-bütün ilişkisi içinde ilgili beyti genellikle kendince anlamlı cüzlere/ibarelere bölüp kısaca detaylandırmış, toparlayıcı bir tarzda doğrudan Mısrî’nin maksadına dikkat çekmiştir. Yani üç adımlı bir yolu takip ederek tümevarım tekniğiyle beyitteki küllî murada yönelmiş, bu ameliyede sözünün gücünü kuvvetlendirmek, delillendirmek (istişhâd) adına az da olsa ayet, hadis, kelâm-ı kibâr, kıssa gibi yardımcı malzemelerden de istifade etmiştir. Şerhinde ele aldığı konuları nutukta geçen unsurlarla ilişkilendirerek benzetmeler ve tasvirler yapmış, konuyu muhatabının izanına olabildiğince yakınlaştırma gayreti içinde olmuş, nutukta geçen lafızlar ile bu lafızlardaki murada dair tenasüp içeren açıklamalara yer vermiştir. Sezâî’nin bu şerhi; vahdet zevkini tadarak insân-ı kâmil derecesine, vuslat mertebesine nasıl ulaşılabileceğine dair tasavvufî hususlara değindiği zengin muhtevasıyla dikkat çekmektedir. 

Hasan Sezâî şerhinin metni, iki kitap (Çelikoğlu 1985: 257-261, Çaylıoğlu 2000: 58-62) ve bir tez çalışmasında (Çaylıoğlu 1994: 64-69) latinize edilmiştir.

Şârihin biyografisi için bk. “Sezâyî, Şeyh Hasan Sezâyî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sezayi-seyh-hasan-sezayi-efendi