ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMÂ / ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMİYÂT / ŞERH-İ MU’AMMÂ-YI CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ MU’AMMÂ-YI MOLLA CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ FENN-İ MU’AMMÂ (BEHİŞTÎ)
muamma şerhi
Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin (d. ?/? - ö. 979/1571-72)

ISBN: 978-9944-237-87-1



Vizeli Ramazan Behiştî’nin Molla Câmî (ö. 1492)’nin Farsça manzum olarak kaleme aldığı Mu’ammâ-yı Sagîr adlı risalesini şerh ettiği Türkçe mensur eseri. Eserden hareketle yazılış tarihi (eserin sonundaki tarih kıtasında geçen “fazlullâh” ibaresine göre) 977/1569-70’dir.

Eserine hamd ü senâ ile başlayan Behiştî; Molla Câmî’nin şiir ve muammadaki maharetleriyle ilgili övgü dolu değerlendirmelerde bulunduktan sonra bu derece üstün bir âlimin sanatının herkese ulaşması gerektiği fikrini, eserini şerh etme sebebi olarak göstermiş; hemen arkasından “Şürû fi’l-maksûd” başlığıyla asıl konuya giriş yapmıştır. Konu başlıkları kırmızı mürekkeple yazılmış olup Molla Câmî’ye ait Farsça ibarelerin üstü de yine kırmızı keşidelidir. Eserde muamma çözme yöntemlerinden olan “Amel-i Tahsîlî”, “Amel-i Tekmîlî”, “Amel-i Teshîlî”’ ve bunların kendi içindeki alt başlıklarıyla ilgili bilgi verilmiştir. Şarih önce kaynak metni (Molla Câmî’ye ait ibareleri) vermiş; ardından bu ibareleri Türkçeye geniş bir şekilde aktarma yoluna gitmiştir. Bu açıdan “Şerh-i Manzûme-i Mu’ammâ” şerhten ziyade tercüme nitelikli bir eserdir denebilir (Yazar 2011: 682). Söz konusu yöntemlerle ilgili az da olsa örnek muamma çözümlerine yer verilmesi eserin dikkat çeken özelliklerinden biridir.

Şerh-i Manzûme-i Mu’ammâ'nın tespit edilebildiği kadarıyla Süleymaniye Kütüphanesi Giresun İl Halk Ktp. Koleksiyonu No:3647/3 (Şerh-i Manzûme-i Mu’ammiyât-Behiştî Hasan Efendi adına kayıtlı), Süleymaniye Kütüphanesi Ali Nihat Tarlan Koleksiyonu No:52/8 (Şerh-i Manzûme-i Mu’ammiyât), Süleymaniye Kütüphanesi Zühdü Bey Koleksiyonu No:25/2 (Şerh-i Muammâ-yı Câmî-Ahmed Sinan Behiştî adına kayıtlı), Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi Koleksiyonu No:3431 (Şerh-i Risâle-i Mu’ammâ-yı Molla Câmî-Ahmed Sinan Behiştî adına kayıtlı) ve Bayezid Devlet Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi Koleksiyonu No:3209/22’de (Şerh-i Risâle-i Fenn-i Mu’ammâ) kayıtlı olmak üzere 5 nüshası vardır.

Şairin biyografisi için bk. “Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behisti-ramazan-abdulmuhsin 

Eserden Örnekler


A’mâl-i tekmîlî: Tekmîle mensûb ameller. Çü şüd a’mâl-i tahsîlî mükemmel. Çün a’mâl-i tahsîlî mükemmel oldı. Be-tekmîlî künem ânrâ müzeyyel. Anı tekmîl ile müzeyyel ideyin. Büved a’mâl-i tekmîlî se üslûb. A’mâl-i tekmîlî üç üslûb olur. Ki şerh-i yek-be-yek emrîst matlûb. Ki bir bir şerh bir emr-i matlûbdur. Ta’rîf-i te’lîf: Yekî te’lîf dân ki_û cem’-i eczâst. Birin te’lîf bil ki ol eczâ cem’ itmekdür. Ki hâsıl geşte her yek ez-diger câst. Ki her biri bir yerden hâsıl olmışdur. Misâleş be-ism-i ‘alâ: Büved çeşmet belâ-yı cânem iy dûst. Olur gözün cânumun belâsı ey dost. Halâsî zi_īn belâ netvânem iy dûst. Bu belâdan halâs olmaga kâdir degilem ey dost. Ma’nâ-yı mu’ammâyî çeşmden murâd ‘ayndur, lâ ile ‘alâ olur… (Behiştî: 154a).

Kaynakça


Aydemir, Yaşar (hzl)(2018). Ramazan Behiştî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 . [Erişim tarihi: 24.08.2022]

Ramazan b. Behiştî. Şerh-i Mu’ammâ-yı Câmî. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi. Zühdü Bey Koleksiyonu. No: 25/2. vr. 154a.

Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Akboğa, Songül. "ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMÂ / ŞERH-İ MANZÛME-İ MU’AMMİYÂT / ŞERH-İ MU’AMMÂ-YI CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ MU’AMMÂ-YI MOLLA CÂMÎ / ŞERH-İ RİSÂLE-İ FENN-İ MU’AMMÂ (BEHİŞTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-manzume-i-mu-amma-serh-i-manzume-i-mu-ammiyat-serh-i-mu-amma-yi-cami-serh-i-risale-i-mu-. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Prof. Dr. Yaşar Aydemir
Görüntüle
2 HEŞT BİHİŞT (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Prof. Dr. Emine Yeniterzi
Görüntüle
3 CEMŞÂH U ALEMŞÂH (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Araş. Gör. Hicran Yücel
Görüntüle
4 BURSA ŞEHR-ENGÎZİ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Fatih Tığlı
Görüntüle
5 MEVLİD (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
6 TA’LÎKÂT ALÂ ŞERHİ’L-ÂDÂB Lİ’L-SEMERKANDÎ / HÂŞİYETÜ ÂDÂBİ MES’ÛDÎ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
Görüntüle
7 TA'LÎKÂT 'ALÂ ŞERHİ'L-MİFTÂH (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Diğer Rumeysa KESKİN ASLAN
Görüntüle
8 TA'LÎKÂT ‘ALA'L-CÂMÎ (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN
Görüntüle
9 HİNDÎ'NİN KAFİYE ŞERHİNE TA'LÎKA (BEHİŞTÎ) Behiştî, Ramazan b. Abdülmuhsin Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN
Görüntüle
10 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
11 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
12 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
13 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
14 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
15 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
16 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
17 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
18 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
19 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle