Molla Câmî tarafından kaleme alınan ve 100 beyitten meydana gelen Lüccetü’l-Esrâr adlı kasidenin Hâcibî tarafından yapılan mensur şerhi. Molla Câmî’nin kaleme aldığı Lüccetü’l-Esrâr, Emir Hüsrev-i Dihlevî’nin Deryâ-yı Ebrâr adlı kasidesine nazire olarak yazılmış; tasavvufi semboller ve mecazlarla örülü bir eserdir. 100 beyitten oluşan Lüccetü’l-Esrâr kasidesinde, her beyitte din ve tasavvuf açısından önem arz eden konular işlenmiştir. Bu sebeple esere “Sırlar Denizi” manasına gelen Arapça “Lüccetü’l-Esrâr” ismi verilmiştir. Hâcibî de bu eseri şerh etmiş ve bu şerh “Şerh-i Kasîde-i Lüccetü’l-Esrâr” olarak adlandırılmıştır.

Hâcibî eserin mukaddimesinde telif sebebi olarak okuyanların faydalanabilmesi ve kendisinden bir eser kalması isteğiyle bu eseri yazmaya cesaret ettiğini belirtmiştir. Hâcibî, Şerh-i Kasîde-i Lüccetü’l-Esrâr’ı Çıldır valisiyken vezirlik görevine atanan Sâbit Mehmed Paşa’yı tebrik etmek üzere 1798 yılında kaleme almıştır. Müellif, eserini oluştururken, Molla Câmî’nin Lüccetü’l-Esrâr kasidesi ile Dürretü’l-Fâhire başta olmak üzere Arapça, Farsça ve Türkçe olarak yazılmış birçok eserden istifade etmiştir.

Kasidede yer alan her bir mısradaki kelimelerin gramer yapısı ve sözlük anlamları üzerinde durulduktan sonra, bu mısralarda anlatılmak istenen asıl düşünce ve manalar “yani, murad, bundan murada, hasılı, hasıl-ı beyt” gibi geçiş kelimelerinin ardından özetlenerek verilmiştir. Hâcibî, klasik şerhe uygun olarak mısraların şerhi için gerekli gördüğü kelimelerin gramer yapısı ve anlamı üzerinde durduktan sonra beyt, beyt-i diger, kıta, mesnevi, şiir gibi terimlerle mısradaki anlama uygun düşen manzume örnekleri vererek şerhini pekiştirmeye çalışmıştır. Şair, bazen iktibas ettiği manzumenin kaynağını anarken bazen de hiçbir kaynak anmadan şerhinde kullanmaktadır. Hâcibî, eserini oluştururken manzum parçaların yanında zaman zaman araya mensur hikayeler de serpiştirmiştir. Klasik edebiyatımızın anlam dünyasına ait kimi kelime, kavram ya da mazmunlara dönük izahatlar yapar. Eserin sonlarına doğru Hâcibî’nin şerhinde yer yer tercüme özellikleri görülmüştür.

Eserin mukaddime kısmında yer yer seci örnekleri bulunmakla beraber müzeyyen bir üslubun hakimiyetinden bahsedilemez. Şerhte sade bir dil kullanılmıştır. Eserin Fars dilinden bir şerh olması ve şarihin Arapça ve Farsça bilgisi bu dillerdeki kelimelerin çeşitli fonksiyonlarda eserde çokça yer almasına sebep olmuştur. Eserde yer yer dilde edebîlik oluşturma gayretleri göze çarpmaktadır. Şerhte Arapça ve Farsça gramer ıstılahları sıklıkla kullanılmıştır. Eserde kullanılan kimi Türkçe kelimeler Hâcibî’nin yaşadığı yüzyılda kullanılan bir kısmı artık günümüzde kullanılmamakta ya da değişim geçirmiş kelimelerdir. Hâcibî, yer yer kelimenin eş anlamlılarına yer vermekte ve kelimenin Türkçe, Arapça ve Farsça dillerindeki anlamlarını belirtmektedir. Esere yayımlanmış (Özkan 2017; Kardaş ve Ö. Kıyçak 2020) ve bir de yüksek lisans çalışmasına konu olmuştur (Bingöl 2018).

Şairin biyografisi için bk. "Hâcibî, Hacı Sâlih-zâde Halîl Hâcibî ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hacibi-haci-salihzade-halil-hacibi