ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDÜLKÂDİR B. İSMAİL)
Kasîde-i Bürde şerhi
İskilipli Abdülkâdir b. İsmail (d. ?/?-ö. 1268/1852’den sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İskilipli Abdülkâdir b. İsmail’in (ö. 1268/1852’den sonra), Bûsîrî’nin (d. 608/1212 - ö. 696/1297?) Kasîde-i Bürde’si için yazdığı mensur Türkçe şerh. Abdülkâdir b. İsmail, eserin mukaddimesinde bu şerhi, insanların Kasîde-i Bürde’yi daha iyi anlayabilmelerine ve böylelikle faziletlerinden faydalanabilmelerine vesile olabilmek, aynı zamanda Hz. Peygamber’in şefaatine erişebilmek maksadıyla kaleme aldığını ifade etmektedir. Şerhin mukaddime ve hatimesi, ayrıca beyitlerin gramer kısımlarının şerhi Arapça yazılmıştır. Eser, ayrıntılı kelime analizleri, kaynak beyitlerin müstakil olarak okunuşları hakkında verilen bilgiler ve beyitlerde geçen konularla ilgili anlatılan rivayetler açısından önemli şerhler arasında gösterilebilir. Bunun yanında beyitlerin anlamlarıyla ilgili olarak anlatılan peygamber, sahabe ve evliya kıssaları, ayet ve hadislere yapılan izahlar ve bazı beyitlerin hangi hastalıklar için nasıl okunacağına dair verilen bilgiler de eserin ehemmiyetini gözler önüne sermektedir. Hatime kısmında belirttiğine göre şarih, bu şerhe başladığında peş peşe çeşitli imtihanlara maruz kalmıştır. Şöyle ki kaynak şiirin 44. beytinin şerhine geldiğinde iki bacağına bir hastalık arız olup yatağa bağlı kaldığını, doktorlardan bir çare bulamayınca iki bacağına bu kasideyi okuyarak Hz. Peygamber vesilesiyle şifaya kavuştuğunu söylemektedir.

Genel şerh metoduna uygun olarak kaleme alınan eserde öncelikle kaynak beyit verilmiş, ardından söz konusu beytin sözlük anlamı ve gramer yapısı irdelenmiş, sonrasında genel manası açıklanmıştır. Eğer şerhi yapılan beytin müstakil olarak şifa niyetine okunması söz konusuysa bu konuda da gerekli bilgilendirme yapılmıştır. Bazı beyitlerin şerhinde ise beytin konusuyla alakalı birtakım olay ya da menkıbeler anlatılmış, bazı beyitlerin şerhinden sonra da soru ve cevap yöntemiyle çeşitli açıklamalarda bulunulmuştur.

Abdülkâdir b. İsmail’in 1268/1852’de tamamladığı bu şerhin tespit edilebilen tek nüshası, Berlin Devlet Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Hs. or. 4572’de kayıtlı olup 117 varaktan oluşmaktadır. Eser, Güler Doğan Averbek (2020: 28) tarafından tespit edilmiş ve ilim âlemine tanıtılmıştır. Şerhle ilgili bir makale kaleme alan Mustafa Ramazan Yüksel (2022), mevcut nüsha üzerinden bir de doktora tezi hazırlamaktadır.

Eserden Örnekler


E min tezekküri cîrânin bi-zî Selemi

Mezecte demʻan cerâ min mukletin bi-demi

“Hemze” istifhâm içündür. “Min” harfi “mezecte” fi‘line bağlıdır, hasr içün öne alınmışdır. “Tezekkür” zâl’in kesresi ile lisânen zikr, dammesi ile de kalbî zikr içün kullanılır. Bu kelime mef‘ûlüne muzâfdır, fâ‘ili de mahzûfdur. O da “kâfu’l-hitâb”dır, ya‘nî senin hâtırlaman. “Cîrân”, “câr” kelimesinin çoğulu olup ‘evi evine yakın olan kimse’dir. Burada komşulardan maksad mecaz yoluyla sevgilidir. “Bi-zî-Selem”deki “bâ” harfi “fî” anlamındadır. Zarfı müstekar “cîrân”ın sıfatıdır. “Zî” sâhib ma‘nâsındadır, “Selem” ise Mekke ile Medine arasındaki vâdîde bulunan bir ağaç ismidir. “Mezc” karışdırmak demektir. “Dem‘u” kelimesi gözden akan tuzlu bir su demekdir. “Cerâ” akmak demektir, “min” harfi “cerâ”ya bağlıdır. “Mukle” gözdeki siyah ve beyaz demekdir. “Bi-demin” “mezecte”ye bağlıdır. “Dem‘u”, “mukle” ve “dem” kelimelerindeki tenvinler muzâfun ileyhten -ki o kâfu’l-hitâbdır- ıvazdır. Fe-hâsıl-ı ma‘nâ el-beyt bi’t-Türkî: Eyyetühe’n-nefs! Gözyaşını dem ile mahlût olarak akıddın. Menşe’-i hûnın nedür? Kân-ı nâzım menşe’-i hûnından tecâhül idüp ‘men arefe nefse fekad arefe rabbe’ hadîs-i şerîfine ittibâ’en te‘arruf ve teyakkun kasd eyledi. Ya‘nî ey nefs! Mâ’iyyet-i hûnın nedür? Ol ağacın sâhibi olan mahbûbına Resûl-i aleyhi’s-selâmdur. Mekke-i mükerremeye mürûr vaktinde ol mekânda vâki‘ Selem ağacına uğrayup şecerin gölgesinde istirâhat iden zât-ı muhterem aleyhi’s-selâm mahbûbı tezekküründen mi gözyaşını dem ile akıddın? (Yüksel 2022: 359-360).

Kaynakça


Doğan Averbek, Güler (2020). “Berlin Devlet Kütüphanesi’nde Bulunan Kataloglanmamış Türkçe Yazmalar Üzerine Tespitler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (24): 1-40.

Yüksel, Mustafa Ramazan (2022). “İskilipli Abdülkâdir bin İsmail’in Kasîde-i Bürde Şerhi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5 (1): 348-365.

Atıf Bilgileri


Ayçiçeği, Bünyamin ve Hamza KOÇ. "ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDÜLKÂDİR B. İSMAİL)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-kaside-i-burde-abdulkadir-b-ismail. [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
2 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
4 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
5 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
6 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
7 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
8 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle