ŞERH-İ GÜLİSTÂN (MAHMÛD TÂ’Î)
İbn Tâ'i'nin Gülistân Tercümesi
Mahmûd Tâ'î b. Muhammed, Mahmûd Tâ'î (d. ?/? - ö. 1267/1851)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mahmûd b. Muhammed (ö.1851) müfredattan mürekkebata, kelimelerin anlamından cümle dizilimine doğru giden klasik usulle yapılmış Gülistân şerhi. Şarihin tam künyesi Mahmûd b. Muhammed b. Âdem b. Abdullâh el-Bâğdâdî’dir. İstanbul’a sonradan geldiği anlaşılan Tâ’î, III. Selim, II. Mahmud ve Abdülmecid dönemlerini idrak etmiştir. Hediyyetü’l-Ârifîn’deki bilgilere göre Zîver Paşa’nın (ö. 1862) çocuklarına eğitim vermiş, daha sonra vefatına kadar duracağı Büyükçekmece'ye  taşınmıştır. Tarikat bağlantıları açık olmamakla birlikte, Abdülkâdir Geylânî’den “pîr ü dest-gîrimiz” şeklinde bahsi, Kâdiriyye’ye olan muhabbetini gösterir niteliktedir.

Mahmûd Tâ’î’nin, büyük Fars şairi Şeyh Sa’dî-yi Şîrâzî’nin meşhur eseri Gülistân’a yaptığı şerh (Şerh-i Gülistân) iki yüz iki varaktan oluşmaktadır. Tâ’î’nin şerh tekniği, klasik usule uygunluk arz eder. Önce Gülistân’ın orijinal metnini veren şarih, kelimeleri bazen bağlamlarıyla düşünerek kelâm yani cümle mantığı içerisinde, bazen de tek tek karşılıklarını verir. Ardında bütüncül anlam (Mahsûl-i beyt, mahsûl-i fıkra/fıkrateyn vd.) ve gerektiğinde yorumsal sahaya girerek metnin muradını vermek istemiştir. Bu son kısım esasen şarihin kimliğini gösteren yerdir ve bu bölgelerde “Zübde-i makâl, netîce-i murâd, hakk-ı ma’nâ vd.” ifadelerle karşımıza çıkar. Şerh-i Gülistân’a muhtevası itibarıyla bakıldığında, dinî-tasavvufi eserlerin genel yapısına uygun olarak ahlaki kavramlar, peygamberler tarihine göndermeler, tarihî ve mitolojik unsurlar; kaynak metnin bağlayıcılığıyla birlikte zikredilmiştir. Gerektiğinde ayet, hadis, kelâm-ı kibarlar ve atalar sözünden faydalanarak şerhini berkitmiştir. Onun şerhini diğer Gülistân şerhlerinden ayıran vasıflardan biri, “Râfizîlik” noktasındaki hassasiyeti olsa gerektir. Şia unsuru taşıyan ya da bâtıni Şiilik şeklinde tanımlanabilecek olan Rafızilik, akidevi amaçları olan bir gruptan çok siyasi ve sosyal bir kimliği ifade eder. Mahmûd Tâ’î’ye göre Rafıziler, kaynak eserin yazıldığı Şiraz olmak üzere Fars topraklarını doldurmuş bela ve musibetlerdendir. Ayrıca onlar, şerhine kaynaklık eden Gülistân’ın içine, eserin tatlı ve müberra üslûbuna uymayan bazı uydurma ifadeler de eklemişlerdir.

Eserin ulaşılabilen tek nüshası, Ankara Milli Kütüphane Nu. 9036’dadır ve şarihin vefatından on üç yıl sonra Kadı Ali b. Mustafa tarafından 1280/1864’te istinsah edilmiştir. Şerhin 1-51. varakları, Sümeyye Güldenoğlu tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır (2019). 

Eserden Örnekler


Her nefesî ki fürû mîreved: Fürû, böyle yerlerde aşağılık ma‘nâsını ifâde ider harfdir, fürûd’dan degil; zîrâ fürûd ismdir. Ya‘nî her nefes ya‘nî soluk ki aşağı gider ya‘nî cevfe nüzûl ider. Mümidd-i hayâtest: Hayâta ya‘nî diriliğe imdâd u avn ve kuvvet viricidir. Hâsılı hayâta imdâd u avn ve kuvvet virir. Zîrâ nefes mâdâmki cevfde ise müteneffisin hayâtı bâkîdir. Ve çün ber-miyâyed müferrih-i zât: Ve çünki mezkûr nefes cevfden hâric ola, ya‘nî çıka müteneffisin ya‘nî soluk idenin zâtını müferrih ya‘nî sevindiricidir. Hâsılı zâtına ferah u sürûr virir. Zîrâ hevâ hâricden gelip cevf-i hayevâna dühûl ile hayâta meded ü kuvvet virirse de, cevfden âdetden ziyâde kalıp inhıbâsı, sıklet ü tazyîk ve kalak u ıztırâb virir. Pes dühûliyle hayâta ‘avn u kuvvet virdigi gibi, hurûcı dahı müferrih-i zâtdır, ya‘nî sevindiricidir. Zîrâ hurûcı sebebiyle cevfde hâsıl olan ıztırâb ve sıklet-i def‘ zâta mûris-i ferah u sürûr olan hıffet hâsıl olur (Şerh-i Gülistân, 4a-4b).

Kaynakça


Güldenoğlu, Sümeyye (2019). Mahmûd Tâ’î b. Muhammed’in Şerh-i Gülistân’ının 1b-51a varakları (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.

İsmail Paşa el-Bağdâdî (yty.). Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’u’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2.cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’u’t-Türâsi’l-Arabi.

İsmail Paşa el-Bağdâdî (1972). Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli ‘alâ Keşfi’z-Zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2.cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’u’t-Türâsi’l-Arabi.

Mermer, Kenan (2020). Klasik Şerh Geleneğinde Üslûp -Kasîde-i Bürde Örneği-, İstanbul: İz Yayıncılık.

Atıf Bilgileri


MERMER, KENAN. "ŞERH-İ GÜLİSTÂN (MAHMÛD TÂ’Î)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-gulistan-mahmud-ta-i. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SİRÂC-I GAYB (ÂBİD) Âbid, Zeynelâbidîn Dr. Öğr. Üyesi Musa Tozlu
Görüntüle
2 TERCÜME VE ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ÂBİDİN PAŞA) Âbidin Paşa Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
3 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Mehemmed Helife ismail Aksoyak
Görüntüle
4 FARSÇA DÎVÂN (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Prof. Dr. mehmet atalay
Görüntüle
5 DÎVÂN (CEVDET) Cevdet, Recâîzâde Ahmed Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
6 DÎVÂN (FERÎDE HANIM) Ferîde Hanım, Bahâr-zâde Prof. Dr. Eyüp Akman
Görüntüle
7 DÜRRETÜ’L-BEYZÂ FÎ-ŞEREFİ MEVLİDİ’L-MUSTAFÂ (GAZZÎZÂDE ABDÜLLATÎF) Gazzîzâde Şeyh Abdüllatîf Efendi Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
8 KIRIM ZAFERNÂMESİ / HAYRÂBÂD (HAYRÎ) Hayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî ismail Aksoyak
Görüntüle
9 DÎVÂN (HULÛSÎ) Hulûsî, Ömer Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Şamil BAŞ
Görüntüle
10 DÎVÂN (HULÛSÎ/MENFÎ/YESÂRÎ) Hulûsî/Menfî/Yesârî, Hüseyin Hulûsî Efendi Doç. Dr. Özgür KIYÇAK
Görüntüle