İbnü’l-Arabî’nin Fusûsü'l-Hikem' isimli eserine dair el-Cendî şerhinin, Yazıcıoğlu Mehmed Efendi tarafından yapılan ta‘lîkātını içeren eser. Eserin adı "Füsûsü’l-Hikem'in Son Şerhi" şeklinde tercüme edilebilir. Yazıcıoğlu, bu ta‘lîkātı ömrünün son yıllarında gördüğü bir rüya üzerine kaleme almıştır (Uzun 2013: 362, 363),  (Alkan 2017: 218).

Müellif Füsûs'u vahdet-i vücûd doktrini çerçevesinde inşa etmiştir. Açıklamalarını sık sık ayet ve hadisler ile temellendirir. Eserde, konuların farklı âlim ve mezhepler arasında nasıl ele alındığına da temas edilmiş; kelâm, tefsir ve tasavvuf alanında pek çok eserden; Tevrat, Zebur ve İncil gibi kutsal kitaplardan da doğrudan nakiller yapılmıştır (Çakmaktaş 2021: 166-185).

Eser; mukaddime, temhid  ve kasîde-i Rabbâniyye olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Eser geniş bir mukaddimeyle başlar Alkan (2017: 219). Mukaddime bölümünde İbnü’l-Arabî metafiziğinin anahtar kavram ve önermeleri açıklanmıştır. Yine bu bölümde tasavvuf klasiklerinden istifade edilmiş ve bu eserlerden iktibaslar yapılmıştır. Mukaddimeden sonra temhid bölümü gelir. Bu bölüm on dört  kısımdan oluşur. Bu kısımlarda   vücûd-ı mutlak, Hakk’ın zuhûr talebi, ilim-ma‘lûm münasebeti, ilahi isimler, a‘yân-ı sâbite, vahdet-kesret ilişkisi gibi tasavvuf metafiziğinin en önemli konuları ele alınır. Yine bu bölümde  tasavvuf ilminin mebâdîi, mesâili, maksadı, mevzûu, vücûd mertebeleri ve insan meseleleri üzerinde geniş şekilde durulduğu görülmektedir (Çakmaktaş 2021:166-185). Eserin üçüncü bölümü olan Kasîde-i Rabbâniyye bölümü,  Yazıcıoğlu Mehmed tarafından sonradan eklenmiştir. Bu bölüm altmış üç beyitten oluşmaktadır. Arapça müstezat şeklinde yazılmıştır (Uzun 2013: 362, 363).

Eser gibi şerh de Arapça olup ağır bir dili vardır. Tasavvufi konulara vâkıf, Arapçayı iyi bilen, yüksek eğitimli zümreye hitap etmektedir. Ele alınan meseleler zaman zaman klasik yazım geleneğine uygun tarzda, soru-cevap üslubuyla açıklanmıştır. (Çakmaktaş 2021: 166-185). İbnü’l-Arabî metafiziğine dair önemli bilgiler barındıran şerh, vahdet-i vücûd düşüncesinin anlaşılması noktasında yardımcı bir kılavuz niteliğindedir. Fusûsü’l-Hikem’in okunması, anlaşılmayan noktalarının açıklanması, eserdeki tartışmalı hususlara cevaplar verilmesi açısından önemlidir. Yazıcıoğlu böylece Fusûsü’l-Hikem şerh geleneğinin devamına da katkıda bulunmuş, Fusûs şerhine mukaddime yazma geleneğinin önemli bir misalini ortaya koymuştur (Çakmaktaş 2021: 166-185).

Eserin bazı nüshaları mevcuttur. Bu nüshalar; Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Nuruosmaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Kütüphanesinde kayıt altına alınmıştır (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, nr. 1616; Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 2466; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 175, Pertev Paşa, nr. 293, Lala İsmail, nr. 162/13) (Uzun 2013: 362, 363). Bu şerh; Yazıcıoğlu Mehmed Efendi’nin kardeşi Ahmed Bîcân tarafından, aynı isimle, çeşitli ilaveler yapılarak Türkçeye tercüme edilmiştir. Ahmed Bîcân’ın eklemeleriyle ortaya oldukça hacimli bir eser çıkmıştır (Çakmaktaş 2021: 166-185). Eser  dil ve  içerik bakımından okuyucuya güç gelebilecek kısımlarından arındırılarak Bahâîzâde Abdürrahim en-Nakşibendî tarafından Lübb-i Müntehâ-yı Fusûs ismi ile sadeleştirilmiştir (Alkan 2017: 221).

Şairin biyografisi için bk. “Yazıcıoğlu Mehmed Efendi, Şeyh Mehmed Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yazicioglu-mehmed-efendi-seyh-mehmed