Hâkim mahlasını kullanan 18. yüzyıl şairi ve vakanüvisi Seyyid Mehmed Efendi’nin (d. ?/? - ö. 1184/1770) Şevket-i Buhârî Dîvânı’na yazdığı şerh. Seyyid Mehmed Efendi dışında Edîb, Nüzhet, Vâsıf el-Ledûnî ve Mehmed Murâd Nakşîbendî’nin Şevket-i Buhârî Dîvânı’na şerh yazdığı bilinmektedir.

Eser, geleneğe uygun olarak besmele ile başlar. Allah’a hamd ve Hazret-i Muhammed’e dua edildikten sonra sebeb-i telif bölümüne geçilir. Ağdalı bir dilin hâkim olduğu bölümde şerhin I. Mahmud’un emriyle yazıldığı dile getirilir. Bu mısralar, padişahın tahtta olduğu yıllar (1730-1754) göz önüne alındığında eserin yazım tarihi ve o dönemin saray çevresinde okunan kitaplar hakkında fikir verir. Seyyid Mehmed Efendi, Şevket-i Buhârî’nin (d. 1037/1627?-ö.1111-1700) (Milani 1960-61) Dîvân’ındaki 9 kaside, 575 gazel, 132 nazm, 13 rubâ’î, 57 müfred, 9 kıta, 67 matla’ ve 1 tarih beytini şerh etmiştir. Şârih, şerhinde sadece mazmunlara ve nüktelere işaret edip teferruata yer vermeyeceğini belirtmiş; açıklama, yorumlama, gönderme, örnekleme, soru sorma, eleştiri, tercüme, dil bilgisine yönelik bilgi verme, okuma yanlışlığını önleme, nüsha farklarını belirtme vb. yöntemlere başvurmuştur. Tekrarlardan kaçınmak için anlaşılacağını düşündüğü beyitleri atlamış ve şerh etmemiştir. Hâkim’in izlediği bu yöntem eserin çoğu yerinde tercümeden öteye gidilememesine neden olmuştur. Beyitlere dair yorumlar yapılması, anlaşılması zor kelimelerin açıklanması, edebî bilgilere ve sanatlara işaret edilmesi, hikâyeler anlatılması, ayet ve hadis alıntıları, kimi yerlerde yapılan geniş açıklamalar ise eserin klasik bir şerh özelliği ortaya koyduğunu söylemek için yeterli görünmemektedir. Bu durum, eserin tercüme sınırlarını aşarak tercüme ile şerh arasında kalmasına neden olmaktadır (Karga Göllü 2018). Hâkim’in şerhi, şârihin kendini esere bağlı saymayıp önemli gördüğü yerlerde daha fazla açıklama yaptığı için genişletilerek yapılan çeviriler (Levend, 1984: 80-81) arasında değerlendirilebilir.

Eserin yazımında pek çok kaynaktan ve Ali Şir Nevâyî, Arpaemizâde Sâmi, Bâkî, Fuzûlî, Hâfız-ı Şîrâzî, Hâkânî, İbnü'l-Fârız, Ma'arrî, Örfî, Rûdekî, Sa'dî-i Şirâzî, Sâ'ib-i Tebrîzî, Selmân-ı Sa'vecî gibi ünlü Türk, Fars ve Arap şairlerin şiirlerinden yararlanılmıştır. Eser, Hâkim’in Arapça ve Farsçaya olan hâkimiyetini göstermekle birlikte içerisindeki döneme dair bilgi ve eleştirilerle bir belge niteliğindedir.

Kataloglarda Şerh-i Dîvân-ı Şevket, Şerh-i Şevket gibi adlarla anılan Hâkim’e ait şerhin dokuz nüshası yer almakla birlikte bugün elde bulunan nüsha sayısı altıdır. Bunlardan Kütahya Vahid Paşa İl Halk Kütüphanesi nüshası hem bütün divan metnini içermesi hem de Hâkim'in müsveddesinden kaleme alınması yönüyle değerlidir. Eser üzerine bir doktora tezi hazırlanmıştır (Karga Göllü 2018).

Müellifin biyografisi için bk. "Hâkim, Seyyid Mehmed Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hakim-seyyid-mehmed-efendi