ŞERH-İ DÎVÂN-I NİYÂZÎ-İ MISRÎ (MUHAMMED NÛRU'L-ARABÎ)
şiir şerhi
Muhammed Nûru'l-Arabî (d.1228/1813-ö. 1305/1887)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Muhammed Nûru'l-Arabî’nin Niyâzî-i Mısrî Dîvân’ındaki şiirlere yaptığı şerhleri içeren eseri. Eserin yazma olarak 11 nüshası tespit edilmiş, özel kütüphanelerde bulunan bazı nüshalar da yeni harflere aktarılmıştır (Muhammed Nûru’l-Arabî 2014: XIV-XVII).

Son Dönem Melâmîliğinin kurucusu Muhammed Nûru'l-Arabî, şerhini 1292-1299 (1875-1881) yılları arasında Ustrumca Tekkesinde gerçekleştirdiği sohbetlerinde yapmıştır. Her gelen yeni  gruba da Dîvân’ı baştan alarak şerh etmiştir. Kendisinin izniyle orada bulunanlardan bazıları şiirlere dair açıklamaları kendilerince kayıt altına almıştır. Bu da nüshalar arasında çok fazla farkın olması sonucunu doğurmuştur. Hüseyin Şemsi Ergüneş, 1922 yılında birbirinden farklı dokuz nüshayı tahkik edip birleştirmiş ve yeni bir nüsha oluşturmuştur (Muhammed Nûru’l-Arabî 2014: XIV-XV).

Mısrî Dîvân’ının muhtemelen matbu Bulak nüshasını esas aldığı belirtilen (Muhammed Nûru’l-Arabî 2014: XII) Nûru'l-Arabî, Niyâzî-i Mısrî’nin 188 şiirini şerh etmiştir. Dîvân temel alınarak özellikle mübtedî müntesiplerini eğitmek maksadıyla yaptığı sohbetlerin kaydedilmesiyle meydana gelen şerhte Nûru’l-Arabî amacına uygun olarak anlaşılır bir dil ve üslup kullanmıştır. O, Mısrî’nin şiirlerini söylendiği nazım şekline göre genellikle beyit, bend veya dörtlüklere bölerek, bazen de bir şiirin tamamını söyleyerek; ayet, hadis, tefsir, tasavvufî eserler, kelâm-ı kibâr, rivayet, kıssa gibi kaynak ve malzemelerden de yararlanarak şerh etmiştir. Bu şerh parçalarının detaylı açıklamalardan ziyade genel itibarıyla şârihin temas etmek istediği hususa vurgular yaparak açıklamalarda bulunduğu ve muhtasar özellik (hall-i müşkilât) taşıdığı söylenebilir. Bazı şiirlerde doğrudan şairin muradına temas etmiş, bazılarında ise kendi yorumlarını katmıştır. Öte yandan bazı şiirleri: “Meâli çok açıktır, şerhe ihtiyacı yoktur.” diyerek şerh etmemiştir. Yöntemi bu şekilde olmakla birlikte Nûru’l-Arabî’nin şerhlerde muhteva olarak vahdet-i vücûd doktrininin yanı sıra sohbetlerinin amacıyla da ilişkili olarak Son Dönem Melâmîliği ilke ve esaslarını konu edindiği, bu tarike dair unsurları ön plana çıkardığı görülmektedir.

Muhammed Nûru’l-Arabî’nin şerhi, farklı nüshalar esas alınıp günümüz harflerine aktarılarak yayımlanmıştır (Muhammed Nûru’l-Arabî 1974; Seyyid Muhammed Nûr 1976; Muhammed Nûru’l-Arabî 2014).

Eserden Örnekler


İki kaşın arasına çekdi hatt-ı istivâ

Âdeme esmâyı taʻlîm etdi ol hatdan Hudâ

“Hatt-ı istivâ”dan murâd nefs-i nâtıka yani hakîkat-i insâniyedir. Nefs-i küll ve nefs-i nâtıka için Nakşiyye vesâir ehl-i turuk vücûd-ı insânîde birer mahal tayîn ederler. Ancak bunun mahalli iki kaşın arasıdır. İşte Cenâb-ı Hak, Âdem’e ilm-i esmâyı nefs-i küll mazharı olan nefs-i nâtıkadan taʻlîm eylemiştir (Muhammed Nûru’l-Arabî 2014: 21).

[...]

Ben anın ilm ile irfânına kurbân olayım

Ben anın esrâr-ı miʻrâcına kurbân olayım

“Summe denâ” seyr ilallâh, “Fetedellâ” seyr anillâh, “Kâbe kavseyn” seyr maallâh yani cemʻü’l-cemʻ, “Ev ednâ” ahadiyet. Bunu sâde ihvân olan bilir. Hazret-i Îsâ’nın bi’l-asâle (esas) makamı, makâm-ı cemʻ idi ki makâm-ı hakîkattir (...) (Muhammed Nûru’l-Arabî 2014: 253).

Kaynakça


Muhammed Nûru’l-Arabî (1974). Mısrî Niyâzî Dîvânı ve Şerhi. (nşr. Hasan Özlem). Ankara: yey.

Seyyid Muhammed Nûr (1976). Edebî ve Tasavvufî Mısrî Niyâzî Dîvânı Şerhi: Tam Divân İle Birlikte. (hzl. Mahmut Sadettin Bilginer). İstanbul: Baha Matbaası.

Seyyid Muhammed Nûru’l-Arabî (2014). Niyâzî-i Mısrî Dîvânı Şerhi. (hzl. Mustafa Tatcı-İbrahim Özay). İstanbul: H Yayınları.


Atıf Bilgileri


yılmaz, oğuz. "ŞERH-İ DÎVÂN-I NİYÂZÎ-İ MISRÎ (MUHAMMED NÛRU'L-ARABÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/serh-i-divan-i-niyazi-i-misri-muhammed-nuru-l-arabi. [Erişim Tarihi: 07 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MİFTÂHÜ'L-KULÛB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
2 NUHBETÜ'L-ÂDÂB (AZMÎ) Azmî, Hüseyin Azmî Dede Dr. Öğr. Üyesi Ayşegül Mete
Görüntüle
3 KENZÜ'L-FEYZ Fİ'S-SÜLÛK VE ÂDÂBİ'T-TARÎKİ'L-HALVETİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrî-zâde Araş. Gör. Ayşenur Aydınlı
Görüntüle
4 MEDÂR-I VÂHİDİYYET VE MERKEZ-İ AHADİYYET (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
5 RAVZATÜ'L-ALİYYE FÎ TARÎKATİ'Ş-ŞÂZELİYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
6 SEYRÜ'L-ESMÂ VE SIRRU'L-MÜSEMMÂ FÎ ŞERHİ'L-ESMÂ'İ'L-İSNÂ AŞERE ER-RUFÂ'İYYE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
7 ŞERH-İ TUHFETÜ'L-MÜRSELE (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
8 TİBYÂNU VESÂ'İLÜ'L-HAKÂYIK FÎ BEYÂNİ SELÂSİLİ'T-TARÂ'İK (HARÎRÎZÂDE) Mehmed Kemâleddîn, Harîrîzâde Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle
9 DÎVÂN (SERMEST) Abdullah Sermest, Kilisli Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 ÂDÂBÜ’Z-ZÂKİRÎN VE NECÂTÜ’S SÂLİKÎN Fuhûlî, Karamollazâde Şeyh Abdülhamîd Dr. Öğr. Üyesi Betül Saylan
Görüntüle