Mehmed Vehbî Konevî’nin 19. yüzyılda Fars şairi Hâfız-ı Şîrâzî’nin (ö. 1390?) Dîvân'ına yaptığı şerh. Bu eser, Osmanlı döneminde Surûrî (ö. 1562), Şem’î (ö. 1602-1603) ve Bosnalı Sûdî’den (ö. 1599) sonra Hâfız Dîvânı’na yapılan dördüncü şerh olarak bilinir.

Mukaddimede Konevî, eserin yazılma sebebi olarak Sultan II. Mahmud döneminde Hâfız'ın hikmetli sözlerinin şerh ve beyan olunmasının güzel görüldüğünü ve bizzat padişahın veya devlet ricalinden birisinin bu eserin yazılmasını istediğine dair bir imada bulunur. Eserin tam olarak hangi yılda yazıldığı kaydedilmese de II. Mahmud'un 1808-1839 yılları arasında tahtta bulunduğu ve müellifin de 1828'de vefat ettiği göz önüne alındığında 1808-1828 yılları arasında kaleme alındığı söylenebilir (Arı 2016: 111). Mukaddimenin devamında Konevî, Hâfız’ın nasıl anlaşılması gerektiğine dair düşüncelerini belirtmiş ve manzumelerin tasavvufi anlamda anlaşılması için Hâfız'ın sıkça kullandığı bazı kavramların tasavvufi anlamlarını içeren bir lügatçe vermiştir (Konevî 1871: 3-21).  

Eserde Hâfız'ın gazelleri şerh edilirken şerh edilecek beyit öncelikle Farsça olarak verilir, ardından beytin tercümesi yapılır. Bu tercümenin ardından "Müfredât" başlılığı altında beyitteki kelimelerin Türkçe karşılıkları belirtilir. "Müfredât" kısmından sonra ise "Ma'nâ-yı işâreti" başlığıyla beyit tasavvufi alamda şerh edilir. Konevî'nin beyit tercümeleriyle önceki şarihlerin tercümeleri karşılaştırıldığında, özellikle lafza/kelimeye dayalı tercümelerde çoğunlukla Şem'î'nin şerhinden; beytin tam anlamını verdiği tercümelerde ise Sürûrî’nin şerhinden yararlandığını söylemek mümkündür. Eser, şerh mahiyeti taşıyan bir metin olması dolayısıyla belirli bir üslup özelliği taşıdığı söylenebilir. Özellikle beyitler tasavvufi manada şerh edilirken ayet, hadis ve sufi sözlerinden iktibas yapılması; müellifin muhataplarıyla kurduğu ilişkiyi açıklar mahiyette olan dua cümlelerinin bulunması ve tarikat erbabına yönelik nasihatlerin bulunması bu üslubun bir parçası olarak dikkat çekicidir (Arı 2016: 130-131).

Konevî’nin şerhinde tasavvufun ön planda olması, Hâfız üzerinde çalışmaları olan Abdülbâki Gölpınarlı ve Tahsin Yazıcı tarafından eleştiri konusu olmuştur. Gölpınarlı: “Mehmed Vehbî adlı Konyalı bir mevlevi tarafından meydana getirilen bu eser, baştan başa saçma, zoraki ve gülünç te’villerle doludur. Vehbî’ye nazaran Hâfız, Mevlevi'dir ve her sözünün tasavvufi bir manası vardır!” (Gölpınarlı 1989: 27) derken Tahsin Yazıcı ise Hâfız’ın hemen her sözünün tasavvufi açıdan yoruma tabi tutulmasından dolayı eserin Konevî’nin gerçek düşüncelerini ve sanatını tam manasıyla yansıtamadığını vurgulamıştır (Yazıcı 2001: 106).

Gölpınarlı ve Yazıcı’nın eleştirilerinin aksine Cumhuriyet döneminde Agah Sırrı Levend ve Ömer Faruk Akün gibi klasik edebiyatın önde gelen araştırmacılarının klasik şiirin şerhine dair tasavvufî kavram ve remizlerinin izahında Konevî’nin bu eserinde ve özellikle de mukaddimesinde yer alan tasavvufi terminolojiden faydalandıkları söylenebilir. Örneğin Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar adlı eserinde Agah Sırrı Levend, “Mutasavvıfların kullandıkları ıstılahların bir çoğunu, Hafız Divanı’nı şerh eden Konevî Mehmed Vehbî, kitabının mukaddemesinde tefsir ve izah etmiştir” demiş ve Konevî şerhinin mukaddimesinde yer alan ıstılahların listesini nakletmiştir (Levend 1984: 44-51). Ömer Faruk Akün ise Diyanet İslam Ansiklopedisi’nde kaleme aldığı “Divan Edebiyatı” maddesinin tasavvufi düşüncenin divan edebiyatına etkisini anlattığı bölümde, ilahi aşkın tasavvufi anlam taşıyan remizlerle anlatıldığını söyledikten sonra şarap, meyhane, harâbât, hum, humhâne, kâse, kadeh, cam, ayş ü tarab, sâkî, pîr-i mugan ve muğbeçe gibi kelimelerin tasavvufi karşılıklarını kısaca aktarmış ve ardından bu kavramların tasavvufi manalarının ayrıntılarının Konevî şerhinde olduğunu ifade etmiştir (Akün 1994: 420).

Kütüphane kayıtlarında Konevî’nin bu şerhinin üç yazma nüshasının kaydı bulunsa da bu kayıtların sadece biri doğrudur. Söz konusu kayıtların ilki Konya Mevlânâ Müzesi’nde 7383 numarasıyla; ikincisi Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde 187 Edeb Türki kaydıyla; üçüncüsü ise Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi’nde 2272/I-II demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. Bu kayıtlardan sadece Konya Mevlana Müzesi’nde bulunan nüshanın eserin gerçek yazma nüshası olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu kayıtlardaki nüshalar incelendiğinde Mısır’daki nüshanın Bosnalı Sûdî’nin olduğu; Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan nüshanın ise yazma değil basma olduğu orta çıkmıştır (Arı 2016: 113-115; 2017: 247-248). Bu bilgilerin dışında eserin 19. yüzyılda üç defa tabedildiği de bilinmektedir. Bu baskıların ilki 1273/1857 yılında Kahire Bulak’ta; ikincisi 1286/1870 yılında İstanbul’da Hacı Muharrem Matbaası’nda; son baskısı ise 1289/1872 yılında yine İstanbul’da Matbaa-i Âmire’de yapılmıştır (Arı 2016: 115-118; 2017: 248-249).

Konevî şerhi üzerinde Osman Sacid Arı tarafından eserin tasavvufi unsurlarının incelendiği bir doktora tezi (2016); Mehmet Taha Ayar tarafından ise şerh tekniği açısından Sûdî’nin şerhiyle mukayesesinin yapıldığı bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (2007). Eserin Latin harfleriyle neşrine dair henüz bir çalışma yapılmamıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Mehmed Vehbî, Konevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-vehbi-konevi