Bayburtlu Zihnî’nin tam olarak ne zaman yazdığı bilinmemekle birlikte eserin mukaddime kısmında geçen “Ünye’de bir gece ferzendim ile” ifadesinden yola çıkarak 1859 yılında Ünye Kaza Müdürlüğüne atanan Zihnî’nin bu dönemde yazdığı düşünülen eseridir (Taşkesenlioğlu, 2015: 636).

Zihnî, memuriyet hayatı boyunca başından geçen olayları, yaşadıklarını, görev yaptığı yerleri, azillerini, tayinlerini Sergüzeştnâme adlı eserinde dile getirmiştir (Taşkesenlioğlu, 2015: 633-637). Söz konusu eser, şairin hiciv konusundaki ustalığını gözler önüne sermektedir. Zihnî’nin Sergüzeştnâme’de, halka zulmeden ve görevini kötüye kullanan yöneticilere karşı kimi zaman müstehcen, yüz kızartıcı, aşağılayıcı ve ahlâk sınırlarını zorlayan ağır bir üslup kullandığı da görülmektedir. Bu durum çoğu zaman şairin azledilmesine sebep olan hususlar arasında değerlendirilmiştir. Manzum ve mensur karışık olarak kaleme alınan eser, hem Bayburtlu Zihnî’nin görev yaptığı yerlerle ilgili hem de kâtipliğini yaptığı Osmanlı devlet adamlarıyla ilgili önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Akıcı bir dille kaleme alınan eser, içerisinde yer yer girift ibareleri barındırmaktadır. Eserde Ermenice, Rumca, Farsça, Arapça ve Gürcüce beyitlere de yer verilmiştir. Hem hece hem de aruz vezninin kullanıldığı eserde, farklı nazım şekilleri bulunmaktadır. Mesnevi, gazel, koşma, müseddes, muhammes bunlardan bazılarıdır (Demirayak, 1997: 1-3).

Sergüzeştnâme’de, İstanbul Millet Kütüphanesi 1123 numarada kayıtlı olan yazma nüshaya göre, 63 beyitlik bir giriş kısmı bulunmaktadır. “Der Beyân-ı Hademât-ı Vüzerâ” başlığı ile devam eden bölümde ise Zihnî, 25 yaşında başladığı memuriyet hayatının tarihçesine yer vermiştir. Ardından şairin eserde, görev yaptığı yerleri, buralarda karşılaştığı kişileri ve şahit olduğu olayları anlattığı görülmektedir. Zihnî’nin çoğu zaman eserinde, özellikle manzumelerin ilk beytinde oğlu Ahmed’e derin bir muhabbet ve sevgiyle seslendiği, dua ettiği görülmektedir. Ayrıca “Ez Azîmet-i Karaağaç Der Muvâsalat-ı Rum” başlıklı bölümde şair, ikinci eşinden boşanması sırasında yaşadığı birçok sıkıntıya yer vermiştir. Sergüzeştnâme’de manzum bölümlerin dışında “Der Vasf-ı İçağası Ma’a Dede Sultan”, “İ’lâl-i Kadıköyü İnşâ-gerd-i Zihnî”, Sûret-i Arzuhâl ve Sûret-i Tezirneme”, “Hazâ Hutbe-i Ra’nâ” başlıklı mensur bölümler de bulunmaktadır (Demirayak, 1997: 1-3).

Şairin biyografisi için bk. “Zihnî, Bayburtlu”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zihnni-bayburtlu