Lâmi'î Çelebi'nin hayvanlar ile insanların yaratılış ve üstünlük konusundaki münazarasını anlatan eseri. Şerefü’l-İnsân (Şerefü’l-İnsân ve Beyân-ı Hilkat-i Âdem Aleyhi’s-selâm, Şerefü’l-İnsân ve Ahvâl-i Keyûmers, Şeref-i İnsân, Şerefü’l-İnsân fî-Cihâdi’l-Fazîleti ve’t-Teşrîf) isimleriyle anılan eser; insanoğlunun yaratılışı ve ifrit, cin, dev gibi yaratıklarla mücadelesi ile başlar. Keyûmers ve Hûşeng gibi hükümdarlar dünyayı bir düzene sokmaya çalışırlar. Önceki peygamberler zamanında ve Asr-ı Saâdet’te bir müddet huzur ve güven içerisinde yaşayan hayvanlar; zamanla zulme uğramaya, eziyet çekmeye başlarlar. İnsanların hayvanlara eziyeti sebebiyle bir şikâyet üzerine her ülkeden seçilmiş birer hakîm ile hayvanların temsilcileri karşı karşıya gelir ve tartışmaya başlarlar. Tartışma esnasında taraflar görüşlerini kuvvetlendirmek için konuyla ilgili âyet ve hadisler ile ünlü şairlerin Arapça, Farsça şiirleri münazarada dile getirilir. Hayvanlar; aralarında elçilik vasfını taşıyabilecek, her yönden kendilerini savunabilecek, bilgili, hatip ve kendilerini müdafaa edebilecek özelliklere sahip temsilcilerini seçerler. Münazaranın ilkinde; Şütur (deve) ile Hakîm-i Hicâz, ikinci mecliste; Mûr (karınca) ile Hakîm-i Şâm, üçüncü mecliste Rûbâh (tilki) ile Hakîm-i Türkistân, dördüncü mecliste Ankebût (örümcek) ile Hakîm-i Rûm, beşinci mecliste Keşef (kaplumbağa) ile Hakîm-i Irâk, altıncı mecliste Tâvûs ile Hakîm-i Hindûstân, yedinci ve son mecliste Hümâ (devlet kuşu) Hakîm-i Hıtâ karşı karşıya gelir.

Münazarayı neticede insan kazanır. İlâhî ilmi bilmeye yeteneği ve bu bilgiye lâyık olması, Allah’ın mükerrem kıldığı yegâne mahluk olan insana ait özelliklerdir. Fakat Allah’ın ve Peygamber’in emirlerine itaat ve inkıyad eden insan, ancak insan sayılabilir. Bundan kastedilen; Allah’ın yasaklarından kaçınan, etrafındakileri iyiliğe teşvik eden, fâzıl âdem oğullarıdır. Yoksa dini ve aklı hiçe sayanlar değil, bu gibiler belki hayvandan daha fazla dalâlet içerisinde olabilir.

Türk edebiyatının en etkili mensur eserlerinden sayılan Şerefü’l-İnsân; pek çok kültürel zenginlik, sanat, ilim ve insanlık tarihi dönemleri ile beraber edebî incelikleri de taşımaktadır. Aslında mensur olmakla beraber yer yer manzum parçalara da tesadüf edilir. İnsanın “eşref-i mahlûkât” oluşu burada etkili bir şekilde ve tafsilatı ile temsilî imkânlardan da istifade edilerek teyit edilmiştir.

Gibb ve Menzel Şerefü’l-İnsân’ın Arapça’dan serbest bir tercüme olduğunu söylerler (Gibb, 1999: III, 27). Fakat hiçbir kaynakta bu eserin Arapça asıl kaynağı hakkında bilgi verilmemiştir. Resâ’ilü İhvânu’s-Safâ’nın 21.sini teşkil eden “İnsanın Hayvan ile Rekabeti” risalesinden geniş ölçüde etkilendiğini görülmektedir.

Eser; yedi yazma nüsha esas alınarak doktora tezi olarak hazırlanıp iki cilt halinde kitap olarak basılmıştır (Eğri 2011).

Şairin biyografisi için bk. “Lâmi’î Çelebi, Mahmûd b. Osmân”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman