Sarı Abdullah Efendi’nin tasavvufa dair çeşitli konuları izah ettiği mensur eseri. Devlet adamlığının yanı sıra Bayrâmî-Melâmî ekolün önemli isimlerinden ve “Şârih-i Mesnevî” unvanıyla tanınan Sarı Abdullah Efendi’nin ilk eseridir. Müellifin verdiği bilgiye göre eserin yazımına 18 Şevval 1033’te (3 Ağustos 1624) başlanmış, 2 Zilhicce 1033’te (15 Eylül 1624) de eser tamamlanmıştır (Sarı Abdullah Efendi 1288: 308).

Müellif, “Der Beyân-ı Sebeb-i Te’lîf” başlığı altında eserini yazma sebebini, kitabın sonunda anlatmaktadır. Buna göre müellif bir gün bazı dostlarıyla birlikte, Mihaloğlu İskender Paşa'nın (ö. 1506) Tophane’de yaptırdığı Galata Mevlevîhanesi’nde, İsmail Ankaravî’nin (ö. 1631) Mesnevî dersine iştirak etmiştir. Ankaravî’nin yaptığı şerhten oldukça etkilenen Sarı Abdullah Efendi, İsmail Ankaravî ile özel olarak da sohbet etmiş, bu sohbette Bayramiyye tarikatından da bahisler geçmiştir. Ardından Sarı Abdullah Efendi’deki manevî hisler ve haller coşkunluk mertebesine ulaşmış, Mevlânâ’dan ve Hacı Bayrâm-ı Velî’den de kendisine ulaşan manevî işaretler ve müjdeler sayesinde eserini yazmaya karar vermiştir (Sarı Abdullah Efendi 1288: 307-308).

Müellif mukaddimesinde, Semerâtü’l-Fuâd fi’l-Mebde’i ve’l-Me‘âd olarak adlandırdığı eserini beş bâb ve bir hâtime şeklinde düzenlediğini ifade eder. Üç fasıldan oluşan birinci bâbda Hz. Âdem’in hilafeti, Allah’ın isimleriyle bu isimlerin insana etkisi ve insanın mertebeleri anlatılır. İkinci bâb da üç fasıldan oluşmaktadır. Bu bölümde de muhabbet makamı ve muhabbetin yaratılışın asıl sebebi olması; kâmil mürşidin önemi ve özellikleri ile bir mürşide bağlanmanın lüzumu; cezbe ve aşk kavramları ele alınır. Altı fasıldan oluşan üçüncü bâbda ise sâliklerin, tâliplerin, tarîkin manası, kısımları, özellikleri ve bu kısımların birbirleriyle olan münasebetleri üzerinde durularak çeşitli mukayeseler yapılır. Dördüncü bâbda ise dünyadan sakınma, Allah yoluna ve kâmil mürşide rağbet etme, tasavvuf ehline kötü söz söylememe ve süluk ehline birtakım tavsiyeler yer alır. Bu bölümde müellif, Melâmîliğin bazı kavramlarını da izah etmektedir. “Tarîk-i Aliyyenin Silsileleri” başlığını taşıyan beşinci bölümde ise Nakşibendiye, Bayrâmiyye, Halvetiyye, Mevleviyye, Kübreviyye ve Kâdiriyye tarîkatlerinin silsileleri; râşid halifelerin hayatları ile Üveys el-Kârânî, Herem b. Hayyân, On İki İmam, Ebu Hanîfe, İmam Mâlik, İmam Şâfî, Ahmed b. Hanbel’in hayatları ve menkıbeleri anlatılmıştır. “Kutb-ı Zamân” başlığı altında da Hacı Bayram-ı Velî’nin ve bazı tarikat büyüklerinin hayatı hakkında bilgi verilmiştir (Sarı Abdullah Efendi 1288: 6-7; Çakmaktaş 2017: 73-75).

Sarı Abdullah Efendi’nin eserinde konuyla ilgili birçok âyete ve hadise yer verdiği, eserini bazı tasavvufî kaynaklardan istifade ederek hazırladığı görülmektedir. Özellikle Mesnevî’den -ki bu bu eseri yazdıktan sonra Mesnevî şerhini kaleme alacaktır- ve Şebüsterî’nin Gülşen-i Râz’ından yaptığı alıntılar dikkati çekmektedir. Ayrıca müellif; Necmeddîn-i Dâye, Hemedânî, Attar, Nesîmî, İbn Arabî, Molla Câmî’nin eserlerinden de alıntılar yapmıştır (Çakmaktaş 2017: 76-77).

Semerâtü’l-Fuâd fi’l-Mebde’i ve’l-Me‘âd, kaynakların ifade ettiğine göre Sarı Abdullah Efendi’nin ilk eseri olması, tasavvufa dair birçok konuyu ele alması, önemli mutasavvıflar hakkında bilgiler vermesi ve Melâmîliğe dair kıymetli malumatlar içermesi bakımından oldukça önemli bir başvuru kaynağıdır. Kütüphanelerde birçok yazmasının ve matbu nüshasının bulunmasından hareketle de döneminde sevilerek okunduğu söylenebilir. Eserin müellif nüshası, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi 784 numarada kayıtlıdır (Salmani 2020: 12). Eser hakkında bazı yayınlar yapılmış olup devam eden akademik çalışmalar da bulunmaktadır (Salmani 2020: 13).

Müellifin biyografisi için bk. “Abdî, Sarı Abdullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-sari-abdullah-efendi.