ŞEHRENGÎZ (NEŞÂTÎ)
manzûm şehrengîz
Neşâtî, Ahmed Dede (d. ?/?-ö. 1085/1674)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Neşâtî’nin Edirne şehrinin güzellerini anlatmak üzere kaleme aldığı manzum eseri. Mesnevi nazım şekline sahip olan bu eser, aruzun “feʻilâtün mefâʻilün feʻilün” vezninde olup 144 beyitten müteşekkildir. Beyit sayısı itibarıyla Türk edebiyatındaki orta hâlli şehrengizler içinde yer almakla birlikte, aynı türde yazılan eserlerin birçoğunun başında yer alan münacat ve sebeb-i telif gibi bölümlerden mahrumdur.

Kalemine hitap ederek esere başlayan şair, girizgâh sayılabilecek ilk sekiz beyitte yazacak olduğu şiirle dünyayı mest, âşıkların da gönlünü sarhoş etme niyetinde olduğunu söyleyerek Edirne şehrindeki güzellerin tasvirine geçer. Bu bölümde sayısı 5, 7 ve 8 şeklinde değişen beyitle sırasıyla Hancızade, Emir, Okçuzade, Yağcızade, Hasan, Mustafa, İbrahim, Ahmed, Hacı, İbrahim, Halil, İsmail, Yakub, Mahmud ve Bayram adındaki 15 güzelin tasviri yapılmıştır. Bu tasvirlerde güzellerin mesleklerinden ziyade onların yüz, kaş, göz, yanak, dudak, boy ve endam gibi güzellik unsurları ön plana çıkarılmıştır. Bu güzellerden üçü, isimleri yerine babalarının meslekleriyle zikredilmiştir.

Güzellerin tasvir ve övgüsünü bitiren şair, günahsız olduğunu ve aşk hakkı için güzellerin övgüsünde bulunduğunu ancak; asıl niyetinin Allah’ı övmek olduğunu ifade eder. Acziyetini dile getirdikten sonra, tövbe ve istiğfarda bulunur ve güzellere dua ederek eserini bitirir.

Bursa, Kütahya ve Sinop gibi bazı şehirler için kaleme alınan bazı şehrengizlerde, şehirlerdeki güzellerle birlikte bu şehirlerin sahip olduğu sosyal, kültürel, tarihî ve coğrafi özelliklerinden de bahsedilmiştir. Neşâtî ise Şehrengiz’inde Edirne’nin sahip olduğu sosyal, kültürel, tarihî ve coğrafi özelliklerinden bahsetmemiş; sadece şehirde yaşayan bazı güzelleri zikredip onları tasvir etmekle yetinmiştir. Edirne Şehrengizi, Mahmut Kaplan tarafından içinde bulunduğu Neşâtî Divanı’yla birlikte yayımlanmıştır (Kaplan 2018: 222-34).

Şairin biyografisi için bk. “Neşâtî, Ahmed Dede.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nesati-ahmed-dede

Eserden Örnekler


Şehrengîz'den

Gel gel iy kilk-i ‘anberîn-sîmâ

Hâl-pîrâ-yı çihre-i ma‘nâ


Gel gel iy peyk-i vâdî-i i‘câz

Ser kadem-kerde-i râh-ı sad râz


Gel gel iy bâg-bân-ı gülşen-i cân

Nâvdânundan eyle âb ı revân


Ney gibi eyle ‘ışkdan âgâz

Demidür eyle nagmeni şehnâz


Gel senüñle güher-feşân olalum

Medh-i hûbânda hem-zebân olalum


Evvelâ bir ser-âmedün bî-bâk

Vasf-ı hüsninde olalum çâlâk


Nazmumuzla cihânı mest idelüm

Dil-i ‘uşşâkı mey-perest idelüm


İsmini eyleyüp bu resm ile bâz

İdelüm ehl-i ‘ışkı vâkıf-ı râz


Hüsn ile âftâb-ı çarh-ı safâ

Nâm ile Hañcı-zâde-i yektâ


‘Âlem-ârâ şehenşeh-i hûbân

Zîr-dest-âver-i memâlik-i ân


Bâreka'llah zihî fürûg-ı cemâl

Hâbbeza dil-rübâ-yı ferruh-fâl


Hüsn ile ser-efrâz-ı bî-hemtâ

Nâz ile hod müsellem-i yektâ


Nedür ol kim nigâh-ı düzdîde

Ser-be-ser şîve-i pesendîde


Lebi hüsn-i edâda reşk-i nebât

Belki şermende-sâz-ı âb-ı hayât


Serde destâr-ı kec levendâne

Gözde sahbâ-yı nâz mestâne


Dir idüm yok nazîri bî-pervâ

Olmasa ger Emîr-i hoş-sîmâ


Ne Emîr âfet-i dil ü cândur

Nâzenîn-i nev-hân-ı devrândur


Servi eyler çemende bî-ârâm

Serde destâr-ı sebz ile o hırâm


Çeşmi ser-mest-i câm-ı istîgna

Nigeh-i dil-firîbi hûş-rübâ


Çeşminün ‘akl u hûş bîmârı

Zülfinün cân u dil giriftârı


Âh mestâne ol nigâh nedür

Serde ol kakül-i siyâh nedür


İtse gîsûların ham-ender-ham

Pîç ü tâba düşer dil-i ‘âlem     (Kaplan 2019: 222-223).

Kaynakça


Kaplan, Mahmut (2019). Neşâtî Dîvânı. Ankara: KTB Yay. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67330,nesati-divanipdf.pdf? 

Atıf Bilgileri


KAPLAN, Yunus. "ŞEHRENGÎZ (NEŞÂTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sehrengiz-nesati-ahmed-dede. [Erişim Tarihi: 28 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
2 ŞERH-İ MÜŞKİLÂT-I ÖRFÎ (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
3 KAVÂ'İD-İ DERİYYE (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
4 TUHFETÜ'L-UŞŞÂK (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
5 MEKTUP (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
6 HİLYE-İ ENBİYA (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle