Mustafa Râsih Paşa’nın (d. ?/? - ö. 14 Cemaziyelevvel 1218/ 1 Eylül 1803) sefâret maiyetinde görevli bulunun sır kâtibi Hâfız Seyyid Abdullah Efendi (d. 1156/1743-44 - ö. Şaban 1212/Ocak-Şubat 1798) tarafından kaleme alınan sefâret-nâme türündeki eser. 1792 tarihinde Rusya ile imzalanan Yaş Antlaşması’nın onuncu maddesine binaen iki devlet arasında karşılıklı elçiler gönderilmesi kararlaştırıldığından (Unat 1968: 163) Mustafa Râsih, III. Selim tarafından 1792 sonlarında Rumeli Beylerbeyi pâyesi ve paşa unvanıyla Rusya’ya fevkalade büyükelçi olarak tayin edilmiştir (Sazak 2016: 25).

Rusya Sefâret-nâmesi klasik sefâret-nâme türünün şekil ve muhteva özelliklerini taşımakla birlikte, eserde gerek yapılan resmi törenler gerekse yolculuk sırasında geçilen yerler hakkında oldukça tafsilatlı bilgiler verilmiştir. Sefâret-nâme, elçilik olaylarını kayda almakla görevlendirilen Seyyid Abdullah Efendi tarafından resmi bir görev düşüncesiyle yazılmış olmasından dolayı (Bilim 1996: 33) ve 18. yüzyıl sonu Osmanlı-Rus ilişkilerine ışık tutması açısından oldukça önemli bir eserdir.

Sefâret-nâme, muhteva açısından dört bölümde değerlendirilebilir. Birinci bölümde, Allah’a hamd, peygambere salat ve selâmdan sonra dönemin padişahı III. Selim'e yazılmış manzum bir medhiyye yer alır. İkinci bölümde, Mustafa Râsih Paşa’nın görevlendirilmesi, görevine uygun rütbe verilmesi, elçilik heyetinin oluşturularak Reisülküttap ve Sadrazamın ziyaret edilmesi, Rusya’ya götürülecek hediyelerin hazırlanarak padişah huzurunda yapılan merasimin ardından heyetin İstanbul’dan hareketi anlatılır. Üçüncü bölümde, elçilik heyetinin yolculuğu, uğranılan yerler, konaklanılan köy, kasaba ve kentlerin durumu, insanların yaşayış şekilleri hakkında bilgiler verilir ki o günkü Rusya’nın medeniyet seviyesini anlatması açısından önemlidir. Dördüncü bölümde ise elçinin yazışmaları ve özellikle protokol hususlarına değinilir. Ayrıca Rusya’nın arazisi, ahalisi, okulları ve çeşitli işletmeleri ile parası hakkında bilgilere yer verilir (Karakaya 1996: 16-26). Mensur olarak kaleme alınan Sefâret-nâme’de oldukça ağdalı bir dil kullanılmış, III. Selim'e yazılmış manzum bir methiyeye yer verilerek, çeşitli yazışmalar da metne eklenmiştir.

Unat, Sefâret-nâme’nin müstakil olarak basılmadığını belirterek sadece bu sefaretle alakalı hadiselerin izah, tahlil ve tenkidi için Hayreddin Nedim Bey tarafından Türk Tarih Encümeni’nde “Bir Elçinin Tarihçe-i Sefareti” olarak yayımladığını belirtmektedir. Bu yazıda Sefâret-nâme metninden bazı parçalar yer almaktadır. Bundan başka Unat, Sefâret-nâme’nin sekiz yazma nüshası olduğunu belirtmiştir (1968: 167). Ancak Karakaya, hazırladığı yüksel lisans çalışmasında Unat’ın verdiği bilgileri tashih etmiş, Mustafa Râsih Paşa’nın İstanbul’a döndükten sonra kaleme aldığı ve Sefâret-nâme’den farklı bir eser olup Rusya’nın siyasi, idari ve askeri durumu hakkında bilgiler içeren Arîza’sının güncel nüsha bilgilerini ortaya koymuştur (1996: 12-15). Ayrıca bu konuda Uğur İyigünler tarafından da bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (1998).

Müellifin biyografisi için bk. “Birrî, Seyyid Abdullah Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/birri-seyyid-abdullah-efendi